دیابت بارداری; همه آنچه که لازم است بدانید

دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری یکی از انواع دیابت است که در 3 ماهه دوم یا سوم حاملگی بروز می کند. در اغلب موارد دیابت حاملگی بدون سابقه دیابت رخ می دهد و معمولاً پس از زایمان از بین می رود. این مشکل زمانی ایجاد می شود که بدن فرد نتواند انسولین کافی برای کنترل اثرات جنین در حال رشد و تغییر سطح هورمون ها تولید نماید و در چنین شرایطی سطح قند خون افزایش می یابد.

علائم دیابت بارداری چیست؟

دیابت بارداری یا بدون علائم است و یا علائم خفیفی ایجاد می کند. در کل موارد زیر را می توان از علائم دیابت بارداری برشمرد:

• احساس تشنگی بیش از حد

• خستگی

• تاری دید

• نیاز به ادرار کردن بیش از حد معمول

• عفونت های قارچی

• خشکی دهان

برخی علائم در دوران حاملگی شایع است و لزوماً نمی توان گفت حتماً نشانه دیابت بارداری است. در صورت مشاهده این علائم  و برای رفع نگرانی می توانید به پزشک مراجعه کنید.

علت ابتلا به دیابت بارداری چیست؟

علت دقیق دیابت بارداری مشخص نیست و محققان احتمال می دهند هورمون ها در این زمینه دخیل باشند. تولید هورمون ها در زمان بارداری دستخوش تغییر می شود و ترشح برخی از آن ها افزایش می یابد، مانند هورمون لاکتوژن جفت انسانی و هورمون های دیگری که موجب افزایش مقاومت به انسولین می شود.

تغییرات هورمونی در زمان حاملگی بر جفت تاثیر می گذارد و در حفظ بارداری موثر است. از سوی دیگر همین هورمون ها با گذشت زمان زمینه مقاومت به انسولین را در بدن فراهم می نمایند. این مشکل می تواند نیاز مادر به انسولین را 2 تا 3 برابر افزایش دهد. وقتی مادر نتواند انسولین کافی برای پاسخ به نیاز بدن را تولید کند، سطح قند خون افزایش می یابد و دیابت حاملگی ایجاد می شود.

چه افرادی در معرض خطر دیابت حاملگی قرار دارند؟

دیابت بارداری که اغلب در هفته های 24 تا 28 حاملگی تشخیص داده می شود (ممکن است زودتر نیز ایجاد شود) می تواند 3 تا 8 درصد از بارداری ها را تحت تاثیر قرار دهد. برخی از زنان به دلایل زیر بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به این نوع دیابت هستند:  

• سن بالای 40 سال
• سابقه خانوداگی مربوط به دیابت نوع 2
• اضافه وزن یا چاقی قبل از بارداری
• افزایش وزن غیر طبیعی در دوران بارداری
• سقط جنین یا مرده زایی بی دلیل
• چندقلو باردار بودن
• نژاد و قومیت خاص به طور مثال زنان آمریکایی آفریقایی تبار، سرخپوستان آمریکایی، بومیان آلاسکا، بومیان هاوایی و همچین زنان هندی ، چینی ، ملانزی، پلی نزی، ویتنامی و ساکنین خاورمیانه و تنگه تورس در معرض خطر بیشتری هستند
• سابقه دیابت بارداری در حاملگی های قبلی
• مصرف برخی داروها از جمله داروهای استروئیدی مثل گلوکوکورتیکوئیدها یا داروهای ضد روان پریشی
• به دنیا آوردن نوزاد با وزن بیش از 4.5 کیلوگرم در بارداری قبلی
• شرایط مرتبط با مقاومت به انسولین مانند سندروم تخمدان پلی کیستیک یا آکانتوز نیگریکانس
• مشکلات بارداری در حاملگی قبلی

توجه داشته باشید که ممکن است فردی بدون هیچ فاکتور خطر شناخته شده ای به دیابت حاملگی دچار شود.

چند نوع دیابت بارداری وجود دارد؟

دیابت بارداری بر حسب روش کنترل به دو دسته زیر تقسیم بندی می شود:

1. کلاس  A1: نوعی از دیابت حاملگی که به وسیله رژیم غذایی کنترل می شود.
2. کلاس  A2: این دسته بندی برای توصیف نوعی از دیابت بارداری است که برای کنترل آن از انسولین یا داروهای خوراکی استفاده می شود.

دیابت بارداری چگونه درمان می شود؟

درمان دیابت بارداری به سطح قند خون فرد در طول روز بستگی دارد و با هدف حفظ سطح قند خون در محدوده توصیه شده برای دوران حاملگی انجام می شود. درمان هم برای مادر و هم برای جنین و نوزاد مفید خواهد بود. در اغلب موارد پزشک از شخص می خواهد سطح قند خون قبل از غذا و بعد از غذا را تحت نظارت داشته باشد و با پیروی از یک رژیم غذایی سالم و مغذی و ورزش منظم، دیابت خود را مدیریت کند.

برخی افراد علاوه بر رعایت موارد فوق ممکن است تا زمان زایمان نیازمند تزریق انسولین باشند. برای جلوگیری از افت قند خون، تزریق انسولین باید با زمانبندی مناسب انجام شود. پزشک این زمانبندی را در رابطه با وعده های غذایی و برنامه ورزشی فرد تعیین می کند. نکته دیگری که فرد برای کنترل دیابت بارداری باید توسط پزشک آموزش ببیند، نحوه مدیریت زمان هایی است که یا با افت شدید قند خون مواجه است یا به طور مداوم قند خون بالاتر از حد معمول را تجربه می کند.

آنچه باید در کنترل دیابت بارداری مورد توجه قرار گیرد به شرح زیر است:

1. نظارت بر سطح قند خون

یکی از وظایف افراد مبتلا به دیابت حاملگی نظارت بر سطح قند خون است. این گزینه معیار خوبی برای سنجش میزان اثر بخشی تغییرات سبک زندگی و روش های درمانی است. پزشک روش، زمان و سطح قند خون هدف را برای اندازه گیری سطح گلوکز خون به فرد آموزش می دهد.

2. رژیم غذایی سالم

پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و مغذی به حفظ وزن سالم بدن کمک می کند و مدیریت دیابت بارداری را تسهیل می نماید. افراد مبتلا به دیابت بارداری باید نسبت به مصرف کربوهیدرات، پروتئین و چربی دقت ویژه ای داشته باشند. نکات رژیمی برای افراد مبتلا عبارت است از:

• استفاده از غذاهای متنوع و سالم برای تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن. به طور مثال مصرف غذاهای غنی از کلسیم مانند شیر و پنیر، مصرف مرغ، ماهی و گوشت قرمز کم چرب برای تامین آهن و مصرف سبزیجات با برگ سبز تیره برای دریافت اسید فولیک.
• مصرف متعادل منابع غذایی حاوی کربوهیدرات مانند غلات کامل ، میوه های کم قند، برنج قهوه ای، سبزیجات غیر نشاسته ای. یک متخصص تغذیه می تواند برای تعیین میزان مصرف کربوهیدرات و چگونگی پخش آن در طول روز به فرد کمک کند تا سطح قند خون و دیابت بارداری به راحتی کنترل شود.  
• کاهش مصرف چربی های اشباع با محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده و غذاهای آماده و جایگزینی آن با چربی های سالم مثل روغن زیتون، آجیل ها و دانه ها.
• پرهیز از مصرف غذاها و نوشدینی هایی که قند افزوده فراوانی دارند.

بخوانید: توصیه های مهم غذایی در رژیم دیابت بارداری

3. فعالیت بدنی منظم

انجام فعالیت ورزشی منظم مانند پیاده روی، ضمن کنترل سطح قند خون، وزن را در محدوده سالم حفظ می کند و فرد را برای زایمان راحت تر آماده می کند. شروع برنامه ورزشی در دیابت حاملگی باید با مشورت پزشک انجام شود.

4. تزریق انسولین

هورمون های بارداری موجود در جفت که به رشد جنین کمک می کنند بر هورمون انسولین تاثیر منفی می گذارند. در واقع بدن در دوران حاملگی برای حفظ سطح قند خون در محدوده مناسب نیازمند انسولین بیشتری است. این شرایط ممکن است فرد مبتلا به دیابت بارداری را نیازمند دریافت انسولین نماید.

برخی داروهای خوراکی که برای دیابت تجویز می شود برای زنان باردار ایمن نیست و مصرف فرم تزریقی انسولین گزینه سالم و بی خطری برای کنترل دیابت حاملگی محسوب می شود. به طور مثال یکی از برتری های تزریق انسولین این است که از جفت عبور نمی کند و بنابراین تاثیری بر جنین نمی گذارد.

استفاده از انسولین نیازمند آموزش است. نکاتی مانند نحوه عملکرد انسولین، جلوگیری از هیپوگلیسمی یا قند خون بسیار پایین و علائم و نشانه های آن، روش پیشگیری و درمان هیپوگلیسمی مواردی است که فرد تحت درمان با انسولین، باید آموزش ببیند.

عوارض دیابت بارداری شامل چه مواردی است؟

در صورتی که دیابت بارداری با مدیریت صحیحی همراه نباشد با افزایش سطح قند خون در طول مدت بارداری، عوارض هم مادر و هم جنین را تحت تاثیر قرار می دهد. علاوه بر این، سلامتی مادر و نوزاد پس از تولد نیز بی تاثیر از عوارض دیابت بارداری نخواهد بود.

عوارض دیابت بارداری در کودک:

1. وزن بالا در هنگام تولد: قند خون بالا در دیابت حاملگی باعث رشد غیر طبیعی جنین می شود. ممکن است نوزاد وزنی بیش از 4.5 کیلوگرم داشته باشد و مادر برای زایمان نیازمند سزارین شود.
2. زایمان زود رس: سطح بالای قند خون می تواند خطر زایمان زود رس و تولد نوزاد نارس را افزایش دهد. علاوه بر این  ممکن است به دلیل وزن بالای جنین، توصیه به زایمان زودرس شود.
3. مشکلات تنفسی: نوزادانی که به دلیل دیابت بارداری مادر زودتر از موعد به دنیا می آیند ممکن است به دلیل ابتلا به سندروم دیسترس با مشکلات شدید تنفسی مواجه شوند.
4. قند خون پایین یا هیپوگلیسمی: بعضی از نوزادان ممکن است کمی پس از تولد دچار افت قند خون شدید شوند. برای رفع این مشکل از تغذیه سریع یا حتی محلول گلوکز وریدی استفاده می شود.
5. دیستوشی شانه نوزاد: این عارضه منجر به گیر کردن شانه های نوزاد در کانال زایمان و زایمان سخت می شود
6. افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 و چاقی در مراحل بعدی زندگی

عوارض دیابت بارداری در مادر:

1. افزایش فشار خون بالا و  پره اکلامپسی: هر دو مورد زندگی مادر و کودک را تهدید می کنند.
2. نیاز به سزارین: دیابت بارداری به دو دلیل نیاز به سزارین را افزایش می دهد: اول به دلیل وزن بالای نوزاد ممکن است نیاز به زایمان زود رس باشد. دوم به دلیل گیر کردن نوزاد در کانال زایمان، به اجبار مادر تحت عمل جراحی قرار می گیرد.
3. افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده

چگونه دیابت بارداری تشخیص داده می شود؟

تشخیص دیابت بارداری با استفاده از آزمایش پاتولوژی امکان پذیر است. این آزمایش اغلب در هفته های 24 تا 28 بارداری انجام می شود و در افرادی که شانس ابتلا به دیابت بارداری بالاست، زودتر نیز انجام می شود. برای این منظور از خون فرد یکبار به صورت ناشتا نمونه خون تهیه می شود و 2 بار بعد از مصرف نوشیدنی گلوکز نمونه خون تهیه می شود تا تست تحمل گلوکز خوراکی بارداری انجام شود.

اولین مرحله آزمایش در صبح و به حالت ناشتا انجام می شود و لازم است فرد حداقل 8 ساعت ناشتا باشد. سپس یک نوشیدنی دارای 75 گرم گلوکز توسط فرد مصرف می شود و یکبار پس از گذشت یک ساعت و بار دیگر 2 ساعت پس از صرف نوشیدنی نمونه خون از فرد تهیه می شود تا سطح قند خون برای تشخیص دیابت بارداری مورد آزمایش قرار گیرد.

در صورتی که سطح قند خون فرد مطابق یکی از موارد زیر باشد، فرد مبتلا به دیابت بارداری است:

• سطح قند خون ناشتا: برابر یا بیشتر از 92 میلی گرم در دسی لیتر

• سطح قند خون 1 ساعت پس از مصرف نوشیدنی گلوکز: برابر یا بیشتر از 180 میلی گرم در دسی لیتر
• سطح قند خون 2 ساعت پس از مصرف نوشیدنی گلوکز: برابر یا بیشتر از 153 میلی گرم در دسی لیتر

آیا می توان از دیابت بارداری جلوگیری کرد؟

هیچ راهی برای جلوگیری از دیابت بارداری وجود ندارد. با این حال برای افرادی که تجربه دیابت حاملگی داشته اند، می توان با استفاده از سبک زندگی سالم شانس ابتلا به این نوع دیابت را در حاملگی های بعدی و خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را در آینده کاهش داد. به طور مثال می توان از رژیم غذایی سالم، ورزش، شروع بارداری با وزن مناسب و حفظ وزن سالم کمک گرفت.

بخوانید : رژیم غذایی دیابت بارداری و سلامت مادر و جنین