انواع دیابت: عوامل موثر، علائم، درمان ها و راه های پیشگیری

دیابت نوع 1

دیابت نوع 1 به عنوان یک بیماری خود ایمنی معرفی می شود. اعتقاد بر این است که سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول های بتای لوزالمعده که مسئول تولید انسولین است را مورد حمله قرار می دهد و یک آسیب دائمی ایجاد می کند. این آسیب توانایی تولید انسولین را تحت تاثیر قرار می دهد و بدن با کمبود انسولین مواجه می شود. در فرد مبتلا به دیابت نوع 1، گلوکز به درستی از جریان خون منتقل نمی شود و در نتیجه سطح قند در جریان خون و ادرار افزایش پیدا می کند.

اگر چه هنوز دلیل اصلی دیابت نوع 1 به طور دقیق شناسایی نشده است اما احتمال می رود دلایل ژنتیکی و محیطی در بروز این بیماری موثر باشند وعوامل سبک زندگی در آن نقشی ندارند.

دیابت نوع 1 می تواند افراد را در هر سنی در گیر نماید اما در کودکان و نوجوانان شایع تر است. از بین انواع دیابت، دیابتی های نوع 1 حدود 5 تا 10 درصد از مبتلایان را تشکیل می دهند.

علائم دیابت نوع 1

علائم دیابت نوع 1 به شرح زیر است:

• افزایش احساس تشنگی
• افزایش احساس گرسنگی
• لاغری و کاهش وزن
•  خستگی
• افزایش نیاز به دفع ادرار

درمان دیابت نوع 1

بیماران برای کنترل دیابت نوع 1 باید هر روز انسولین دریافت کنند تا بتوانند سطح قند خون خود را مدیریت نمایند. به دلیل آسیب دائمی به پانکراس این نیاز مادام العمر می باشد. انسولین ها انواع زیادی دارند که عبارتند از: انسولین کوتاه اثر، سریع الاثر، با اثر متوسط و انسولین طولانی اثر.

بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 نمی توانند از فرم خوراکی انسولین استفاده کنند. زیرا آنزیم های معده آن را تجزیه می کنند و مانع عملکرد صحیح انسولین می شوند. بنابراین یا باید فرم تزریقی آن را مصرف نمایند یا باید از پمپ انسولین استفاده کنند.

بررسی و حفظ منظم سطح قند خون برای پیشگیری و به تاخیر انداختن عوارض این نوع دیابت ضروری است. همچنین، این دسته از افراد ممکن است برای کنترل کلسترول، فشار خون یا سایر عوارض نیاز به مصرف دارو داشته باشند.

موارد دیگری که برای بهبود سلامت افراد مبتلا به دیابت نوع 1 اهمیت دارد عبارتند از:

• پیروی از یک رژیم غذایی سالم
• فعالیت بدنی
• کنترل فشار خون و سطح کلسترول
• توجه به کیفیت و کمیت خواب
• حفظ وزن مناسب

پیشگیری از دیابت نوع 1

متاسفانه تا به امروز هیچ راهی برای پیشگیری از دیابت نوع 1 کشف نشده است و محققان در حال بررسی و تحقیق برای درک عوامل یا محرک های موثر در بروز این نوع دیابت هستند. بدون شناخت و درک آن ها پیشگیری از دیابت نوع 1 دشوار است.

بخوانید: بایدها و نبایدهای رژیم غذایی دیابت نوع 1

دیابت نوع 2

دیابت نوع 2 زمانی شروع می شود که بدن فرد نتواند به طور موثر از انسولین استفاده کند یعنی بروز این بیماری با مقاومت به انسولین مرتبط است. وقتی حساسیت به انسولین کاهش می یابد، در ابتدا لوزالمعده برای کمک به جذب قند خون شروع به تولید انسولین بیشتری می کند تا بتواند پاسخگوی نیاز بدن به انسولین باشد اما با گذشت زمان همین امر موجب کاهش توانایی لوزالمعده در تولید انسولین می شود و قند خون افزایش می یابد.

از بین انواع دیابت، 90 درصد از مبتلایان، دیابت نوع 2 دارند، بنابراین این دیابت شایع ترین نوع دیابت محسوب می شود. اگر چه دیابت نوع 2 بیشتر در افراد بالای 45 سال مشاهده می شود اما تغییرات سبک زندگی مانند رژیم غذایی ناسالم، کم تحرکی و چاقی موجب شده است که کودکان، نوجوانان و حتی جوانان نیز به این نوع دیابت مبتلا شوند.

علت دقیق دیابت نوع 2 شناخته شده نیست و عوامل زیر می توانند احتمال ابتلا به این نوع دیابت را افزایش دهند:

• نژاد و قومیت
• سن بالای 45 سال
• پیش دیابت
• افزایش وزن و چاقی
• سطح بالای چربی خون
• سبک زندگی کم تحرک
• سندروم تخمدان پلی کیستیک در زنان
• دیابت بارداری در زنان یا به دنیا آوردن نوازدی با وزن بیش از 4 کیلوگرم

علائم دیابت نوع 2

برخی افراد ممکن است متوجه هیج علامتی که نشان دهنده دیابت نوع 2 باشد، نشوند. همچنین علائم دیابت ممکن است به کندی و در طی چندین سال بروز کند. بنابراین آزمایش خون می تواند برای کسانی که در معرض خطر هستند، روش تشخیص مناسبی باشد.

به طور کلی موارد زیر را می توان از علائم دیابت نوع دو دانست:

• افزایش احساس تشنگی و گرسنگی
• تکرر ادرار
• کاهش وزن بی دلیل
• خستگی
• ابتلا به انواع عفونت به صورت مکرر
• تاری دید
• ایجاد زخم هایی که دیر التیام پیدا می کنند
• گزگز یا بی حسی در دست ها و پاها
• تیرگی پوست در نواحی خاصی از بدن مثل گردن و زیر بغل

درمان دیابت نوع 2

اصلاح رژیم غذایی، ورزش و مصرف داروها می تواند به مدیریت قند خون در دیابت نوع 2 کمک نمایند.  افراد مبتلا به این نوع دیابت، باید نظارت دقیق و مرتبی بر سطح قند خون داشته باشند. در برخی موارد علاوه بر داروهای کنترل کننده قند خون، ممکن است این افراد برای تنظیم فشار خون و کلسترول نیز نیاز به مصرف دارو داشته باشند.

بخوانید: نکاتی که باید قبل از شروع رژیم کتوژنیک بدانید + راهنمای جامع

پیشگیری از دیابت نوع 2

برای پیشگیری از دیابت نوع 2 می توان از انتخاب های سبک زندگی سالم کمک گرفت. موارد زیر در این زمینه موثر هستند:

• رژیم غذایی سالم: پیروی از رژیم غذایی که سرشار از میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، چربی ها و پروتئین سالم باشد و بر کاهش مصرف قند، نمک و غذاهای فوق فرآوری شده تمرکز داشته باشد.
• فعالیت های ورزشی : پرداختن به فعالیت های هوازی متوسط تا شدید مانند پیاده روی سریع، شنا، دوچرخه سواری و دو به مدت 150 دقیقه یا بیشتر در هفته.
• حفظ وزن نرمال: وزن ایده آل علاوه بر کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 می تواند در تبدیل پیش دیابت به دیابت موثر باشد. کاهش 5 تا 7 درصد از وزن بدن می تواند در این زمینه نقش مثبتی داشته باشد.
• اجتناب از کم تحرکی: از نشستن های طولانی مدت دوری کنید. سعی کنید هر 30 دقیقه یکبار از جای خود برخیزید و چند دقیقه قدم بزنید و تحرک داشته باشید، به این ترتیب خطر ابتلا به دیابت نوع دو کاهش می یابد.

بخوانید :  علائم و نشانه های اولیه دیابت نوع 2 که همه باید بشناسند

دیابت بارداری

به دلیل افزایش وزن و تغییرات هورمونی در دوران بارداری ممکن است بدن نتواند به طور موثر از انسولین استفاده نماید. با ایجاد مقاومت به انسولین ناشی از بارداری و عدم توانایی بدن در جبران انسولین مورد نیاز، فردی که قبلاً دیابت نداشته است، به دیابت بارداری مبتلا می شود.

افزایش سطح قند در زنان باردار می تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطرناک باشد. به طور مثال در مادر، فشار خون بالا و پره اکلامپسی ایجاد می کند (بیماری پره اکلامپسی معمولا بعد از هفته 20 بارداری ایجاد می شود و با علائمی مانند فشار خون بالا و دفع پروتئین در ادرار شناسایی می شود). در جنین نیز ممکن است نقائص هنگام تولد یا حتی سقط جنین و مرده زایی را سبب شود.

این نوع دیابت فقط در زنان باردار رخ می دهد و در افراد مبتلا به پیش دیابت و دارای سابقه خانوادگی شایع تر است. با وجود این که دیابت بارداری با تولد نوزاد برطرف می شود اما احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را 50 درصد افزایش می دهد.

عوامل زیر می توانند خطر بتلا به دیابت بارداری را افزایش دهند:

• سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی
• به دنیا آوردن نوزادی با وزن بیش از 4 کیلوگرم
• چاقی و اضافه وزن
• سن بالای 25 سال
• سابقه خانوادگی در دیابت نوع 2
• ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک
• نژاد و قومیت خاص به طور مثال افراد سیاه پوست، سرخپوستان آمریکایی و اسپانیایی تبارها بیشتر در معرض خطر هستند.
• کم تحرکی
• پیش دیابت

علائم دیابت بارداری

دیابت بارداری ممکن است بدون علائم باشد. برای تشخیص، پزشک سابقه پزشکی و عوامل خطر را بررسی می کند تا شانس ابتلا به دیابت بارداری را بسنجد. این دیابت بیشتر در هفته 24 بارداری بروز می کند. از علائم احتمالی این دیابت می توان به افزایش احساس تشنگی و تکرر ادرار اشاره کرد.

درمان دیابت بارداری

دیابت بارداری را می توان با اصلاح رژیم غذایی و ورزش مدیریت کرد. در صورت نیاز ممکن است برای درمان نیاز به مصرف انسولین باشد. خودداری از مصرف الکل، غذاهای فرآوری شده، کربوهیدرات های تصفیه شده مثل برنج سفید و مواد نشاسته ای مثل سیب زمینی در کنترل سطح قند خون موثر می باشد. از ورزش های مناسب نیز می توان به یوگا، پیاده روی، شنا و تمرین با وزنه اشاره کرد.

زنان باردار مبتلا به این نوع دیابت باید توجه ویژه ای نسبت به میزان کربوهیدرات دریافتی و سهم خود داشته باشند. در دیابت بارداری همانند سایر انواع دیابت، نظارت بر سطح قند خون برای اطمینان از مدیریت صحیح دیابت الزامی است. همچنین بخشی از درمان مربوط به نظارت بر رشد کودک به صورت سونوگرافی های متعدد یا آزمایش های دیگر است.

سطح قند خون پس از زایمان و مدتی پس از آن تحت کنترل قرار می گیرد تا بازگشت آن به محدوده طبیعی تحت نظر قرار گیرد. پس از آن نیز حداقل هر 3 سال یکبار این آزمایش تکرار می شود تا خطر ابتلا به دیابت نوع 2 مورد ارزیابی قرار گیرد.

پیشگیری از دیابت بارداری

هیچ راه تضمین شده ای برای پیشگیری از دیابت بارداری وجود ندارد. تنها به کارگیری عادات سالم قبل از بارداری می تواند در کاهش خطر ابتلا به این نوع دیابت موثر باشد. در زیر به نمونه هایی از این موارد اشاره می کنیم:

• پیروی از رژیم غذایی سالم که بر مصرف غلات کامل، میوه ها و سبزیجات تمرکز دارد را در پیش بگیرید.
• برنامه ورزشی منظم با حداقل 3 بار در هفته که هر بار به مدت 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسطی داشته باشد را در سبک زندگی خود بگنجانید.
• در صورت اضافه وزن، قبل از بارداری نسبت به کاهش وزن اقدام کنید و در هنگام بارداری برای کاهش وزن حتما با پزشک خود مشورت کنید.
• اگر در بارداری قبلی خود تجربه دیابت بارداری داشته اید، حتما این مورد را در هنگام بارداری با پزشک خود در میان بگذارید تا غربالگری زود هنگام برای تشخیص عوامل خطر و داشتن یک بارداری سالم و ایمن انجام شود.

بخوانید: رژیم غذایی دیابت بارداری و سلامت مادر و جنین

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

با بروز علائم مرتبط با انواع دیابت، مراجعه به پزشک ضرورت می یابد. البته ممکن است دیابت بدون هیچ علامتی پیشرفت کند و در حالی که سلول ها، بافت ها و اندام تحت تاثیر دیابت هستند تنها نشانه ها و علائم خفیفی مشاهده شود. ایمن ترین راه، انجام معاینات سالانه است. انجام آزمایش های زیر می تواند برای تشخیص دیابت کمک کننده باشند:

1. تست A1c: با این آزمایش میانگین سطح قند خون در طی 2 تا 3 ماه اندازه گیری می شود.
2. آزمایش سطح قند خون ناشتا: برای انجام این آزمایش نیاز است فرد بین 10 تا 12 ساعت ناشتا بماند.
3. تست تحمل گلوکز: توسط این تست، سطح قند خون قبل و بعد از نوشیدن ماده حاوی گلوکز اندازه گیری می شود.
4. آزمایش قند خون تصادفی: برای انجام این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست و در هر زمانی می توان این تست را انجام داد.

بخوانید : بررسی تمام جنبه های رژیم غذایی مدیترانه ای + نمونه رژیم مدیترانه ای