زخم معده نوعی ساییدگی یا جراحت در دیواره داخلی معده است. این زخم معمولا به دلیل عفونت باکتری یا مصرف طولانی مدت داروهای ضدالتهابی به وجود میاید. زخم معده علائمی از جمله سوزش سردل، رفلاکس معده و حالت تهوع به همراه دارد.
آنتی بیوتیک ها از داروهای تجویزی برای درمان زخم معده هستند. در این مقاله با علائم زخم معده و رژیم غذایی مناسب برای آن آشنا می شوید.
زخم معده چیست؟
زخم معده، یا زخم گوارشی، نوعی جراحت باز است که در دیواره معده ایجاد می شود. امکان ایجاد این زخم در ابتدای روده کوچک هم وجود دارد. زخم دوازدهه یا دوئودنوم که معده را به روده متصل می کند، در گروه زخم های گوارشی قرار می گیرد.
نامگذاری این بیماری ها بر اساس نام پپسین صورت گرفته است، که یکی از آنزیم های گوارشی موجود در معده می باشد. این آنزیم گاهی به دئودنوم وارد می شود و از علل زخم معده به شمار می رود.
زخم های گوارشی زمانی به وجود میاید که بافت مخاطی در دیواره معده از بین رفته است. در نتیجه این آسیب، اسید معده و آنزیم های گوارشی باعث فرسوده شدن دیواره های معده و دئودنوم می شوند.
به مرور زمان این فرایند زخم معده را به وجود میاورد که مدام توسط اسید معده مورد آسیب قرار می گیرند. زخم معده درمان نشده عوارض جدی از جمله خونریزی داخلی به همراه دارد. زمانی که دیواره معده به کلی از بین برود، به موقعیتی اورژانسی و نیازمند مراقبت های ویژه منجر می شود.
علائم زخم معده چیست؟
برخی از زخم های گوارشی علائمی ندارند. این زخم ها زخم معده خاموش نامیده می شوند. اما نشانه های زیر از علائم زخم معده هستند که احتمال بروز آنها وجود دارد:
- درد شکم و سوزش
- التهاب شکم
- عدم هضم غذا، به خصوص چربی ها
- حالت تهوع و استفراغ
علائم اولیه زخم معده
درد معده اولین نشانه زخم معده در مراحل اولیه است. معده درد ناشی از زخم می تواند خفیف یا شدید باشد و به طور نامنظم بروز می کند. برای برخی افراد درد معده هنگام گرسنگی یا شب ها شدیدتر می شود. در سایر موارد غذا خوردن باعث معده درد می شود.
از سایر علائم اولیه زخم معده می توان به سوزش سر دل، عدم هضم غذا، بی حالی و رفلاکس معده اشاره کرد.
علائم زخم معده شدید
مصرف برخی داروهای کاهش دهنده اسید معده می تواند از دردهای شدید معده جلوگیری کند. اگرچه معده درد به دلیل ترشح اسید معده شدیدتر می شود.
شدیدترین علائم زخم معده عبارتند از: مدفوع تیره رنگ، خون تیره در مدفوع، استفراغ خونی، دردهای شدید و ناگهانی شکم که مداوم هستند، سرگیجه و از هوش رفتن، بالا رفتن نبض یا سایر علائم شوک و بدتر شدن علائم سابق زخم معده.
علائم زخم معده بدخیم
در برخی موارد زخم معده می تواند سرطان زا باشد. نوعی باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری که از عوامل ایجاد زخم معده است، می تواند منجر به سرطان معده شود. استفراغ خونی، مدفوع سیاه و خون در مدفوع از علائم زخم معده بدخیم و سرطان معده هستند.
در زخم معده بدخیم، اندازه زخم معده به بیشتر از 1 سانتی متر می رسد.
علائم زخم معده عصبی
استرس یکی از عوامل زخم معده به شمار می رود. بیماری شدید، سوختگی و جراحت ها از عوامل به وجود آورنده استرس هستند که منجر به زخم معده می شوند. استرس می تواند ناشی از عوامل محیطی یا فیزیکی باشد.
در صورتی که استرس منجر به تغییرات فیزیکی بدن شود به آن استرس فیزیولوژیک می گویند. استرس فیزیولوژیک تعادل PH بدن را به هم می ریزد و باعث افزایش ترشح اسید معده می شود. برخلاف زخم معده نرمال که به مرور زمان ایجاد می شود، زخم معده در واکنش به استرس سریع تر است.
علائم زخم معده عصبی عبارتند از:
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن
- سوزش معده
- تنگی نفس
- ضعف یا از هوش رفتن
- حالت تهوع و استفراغ
- مدفوع تیره رنگ
سرطان معده چیست؟
سرطان معده نوعی بیماری است که در آن سلول های سرطانی در دیواره داخلی معده رشد می کنند. این سلول ها به مرور زمان به تومور تبدیل می شوند. در برخی موارد، پخش این سلول ها به سایر بخش های دستگاه گوارش باعث عوارض شدیدتر می شود.
گاهی تومور سلول ها را به جریان خون یا سیستم لنفاوی ترشح می کند. به این ترتیب سرطان معده می تواند به سایر ارگان های بدن راه پیدا کند.
علائم زخم معده و سرطان معده
زخم معده و سرطان معده در مراحل اولیه نشانه های واضحی ندارند. زخم معده باعث شکم درد، سوزش معده و اختلال در هضم می شود. سرطان معده در مراحل شدیدتر می تواند باعث کاهش وزن، ضعف شدید و استفراغ خونی شود. علائم سرطان معده شامل:
- درد و سوزش معده
- رفلاکس معده
- نفخ
- مشکل بلعیدن
- عدم هضم غذا
- احساس سیری حتی بعد از خوردن یک وعده کوچک
- حالت تهوع و استفراغ
- التهاب شکم
- از دست دادن اشتها و کاهش وزن
- استفراغ خونی
- خستگی و ضعف
- مدفوع تیره رنگ
درمان قطعی زخم معده
درمان زخم معده به علل به وجود آمدن آن بستگی دارد. با استفاده از داروها، زخم معده طی چند ماه بهبود پیدا می کند. زخم معده ناشی از عفونت باکتریایی، با مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای مهارکنندگان پمپ پروتونی (PPI)، درمان می شود.
این داروها اسید معده را کاهش می دهند تا اثر آنتی بیوتیک در مهار عفونت سریع تر به نتیجه برسد. گاهی برای درمان علائم زخم معده، داروی ضداسید (antacids) تجویز می شود.
دسته بعدی داروها که برای درمان زخم معده تجویز می شوند، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی هستند. برخی از این داروها عبارتند از: قرص سوکرالفیت، میزوپروستول و بیسموت ساب سالیسیلات. بعد از 4 تا 6 هفته مجددا برای بررسی وضعیت زخم معده به گاستروسکوپی اقدام کنید.
برای کاهش و درمان علائم زخم معده، از مصرف غذاهای تند، الکل، استعمال دخانیات و استرس پرهیز کنید.
برای زخم معده چی بخوریم؟
علاوه بر مصرف آنتی بیوتیک ها و ضداسیدهای تجویز شده، خوردن برخی غذاها به بهبود زخم معده کمک می کند. از آنجایی که باکتری هلیکوباکتر پیلوری به عنوان عامل اصلی زخم معده شناخته می شود، غذاهایی که با این عفونت مقابله می کنند برای درمان زخم معده مناسب هستند.
در صورتی که عامل زخم معده عفونت باشد، غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان برای زخم معده مفید هستند. آنتی اکسیدان ها از سرطان معده جلوگیری می کنند.
سبزیجات و میوه هایی مثل فلفل دلمه ای، گیلاس و بلوبری آنتی اکسیدان های قوی به شمار می روند. سبزیجات برگ دار مثل کلم و اسفناج منبع ویتامین B و کلسیم هستند. یکی از بهترین سبزیجات با خاصیت ضد باکتری، بروکلی است.
علاوه بر آن روغن زیتون دارای اسیدهای چرب مفید برای زخم معده است. سیر، چای سبز و شیرین بیان برای درمان زخم معده توصیه می شوند.
غذاهای مفید برای زخم معده
در بیشتر موارد زخم معده به دلیل عفونت باکتری اچ پیلوری به وجود میاید. همچنین مصرف مداوم داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مثل آسپیرین و ایبوپروفن می تواند باعث ایجاد زخم معده شود. غذاها و میوه هایی که تاثیر این عفونت را کاهش می دهند عبارتند از:
- فلفل دلمه ای
- هویج
- بروکلی
- کلم و کاهو
- اسفناج
- ماست، کفیر، کامبوجا و سایر غذاهای پروبیوتیک
- روغن زیتون و سایر روغن های گیاهی
- عسل
- سیر
- چای سبز
- شیرین بیان
- زردچوبه
صبحانه برای زخم معده
از مصرف قهوه و نوشیدنی های کافئین دار به هنگام ناشتا پرهیز کنید. چای سبز برای زخم معده مفید است و می تواند جایگزین چای سیاه باشد. غذاهای سرشار از فیبر مثل اوتمیل و نان سبوس دار برای زخم معده مناسب اند.
تخم مرغ، عدسی، نان یا نان تست سبوس دار، اوتمیل با میوه یا ماست یونانی غذاهای مناسب صبحانه برای زخم معده به شمار می روند. مصرف شیر، گوجه فرنگی، خوراکی های شور، خامه و شکلات برای زخم معده توصیه نمی شود.
ناهار مناسب برای زخم معده
غذاهای مناسب برای زخم معده باید دارای آنتی اکسیدان، فیبر و خواص ضدباکتری باشند. به طور کلی سبزیجات، غلات سبوس دار، گوشت مرغ و ماهی، لبنیات مثل ماست و کفیر برای زخم معده مفید هستند. در ادامه به معرفی بهترین غذاها برای زخم معده می پردازیم.
برنج و خوراک سبزیجات
سبزیجاتی مثل بروکلی، هویج، کلم و فلفل دلمه ای برای زخم معده مفید هستند. تحقیقات ثابت کرده است رژیم غذایی غنی از فیبرریسک پیشرفت زخم معده را کاهش می دهد. غذاهای دارای سبزیجات، دیواره داخلی معده را پوشش می دهند، از آسیب رساندن اسید معده به آن جلوگیری می کنند.
غذاهای تهیه شده از سبزیجات چلیپاپی مثل کلم پلو، خوراک لوبیا سبز و کدوسبز برای زخم معده مفید هستند.
سیب زمینی و فلفل دلمه ای شکم پر
سیب زمینی دارای ویتامین A بالا است و خواص زیادی برای ترمیم زخم معده دارد. به علاوه، غذاهای دارای ویتامین A ریسک ابتلا به زخم معده را کاهش می دهند. فلفل دلمه ای به دلیل خواص آنتی اکسیدانی در درمان عفونت باکتری موثر است.
به کار بردن سبزیجات برای مواد داخل غذا خواص آن را افزایش می دهد.
ماهی و برنج قهوه ای
ماهی سالمون، قزل آلا و ماکرل منبع چربی های امگا 3 هستند و در کاهش التهاب نقش دارند. ماهی از پیشرفت زخم معده جلوگیری می کند. برنج قهوه ای به دلیل داشتن فیبر بالا در مقایسه با برنج سفید برای زخم معده فواید بیشتری دارد.
علاوه بر این، برنج قهوه ای به رشد باکتری های مفید کمک می کند و برای سلامت دستگاه گوارش مفید است. از سایر فواید برنج قهوه ای می توان به کاهش فشار خون، قند خون و کلسترول اشاره کرد.
چه میوه هایی برای زخم معده مفید است؟
میوه هایی که خواص ضد باکتری دارند برای زخم معده مفید هستند. برای مثال توت ها در درمان باکتری اچ پیلوری موثر هستند. میوه های مفید برای زخم معده عبارتند از: سیب، بلوبری، توت فرنگی، هندوانه، موز، گلابی، هلو و گیلاس.
غذاهای مضر برای زخم معده
زخم معده با ترشح بیش از حد و تجمع اسید معده همراه است. برخی از غذاها و نوشیدنی ها ترشح اسید معده را افزایش می دهند. در نتیجه احتمال ایجاد زخم معده و پیشرفت آن افزایش میابد. به همین دلیل غذاهای زیر برای زخم معده مضر هستند:
غذاهای اسیدی
بعضی از غذاها به طور طبیعی اسیدی هستند و برخلاف فوایدی که دارند، برای زخم معده مضراند. سایر غذاها دارای بار اسیدی رژیم غذایی هستند و به طور کلی محیط اسیدی در بدن به وجود میاورند.
افراد مبتلا به زخم معده باید از غذاهای اسیدی پرهیز کنند: گوجه فرنگی، مرکبات از جمله لیمو، پرتقال، گریپفروت، کربوهیدرات پالایش شده از جمله نان و برنج، نوشابه.
بخوانید: رژیم قلیایی یا آلکالاین | لاغری سریع با رژیم قلیایی + لیست غذاها
غذاهای فرآوری شده
پرهیز از چربی های مضر، غذاهای فرآوری شده سرشار از نمک و شکر به بهبود علائم زخم معده کمک می کند. افراد مبتلا به زخم معده اغلب رژیم غذایی با فیبر و آنتی اکسیدان کم دارند.
انتخاب غذاهای سرشار از فیبر و غیرفرآوری شده باعث کند شدن فرایند هضم غذا می شود، بنابراین تولید اسید صفرا کاهش پیدا می کند. غذاهای ارگانیک و طبیعی در کاهش درد و نفخ ناشی از زخم معده موثرند.
سخن پایانی
زخم معده نوعی زخم گوارشی است و در دیواره معده به وجود میاید. در بیشتر موارد علت بیماری نوعی عفونت یا مصرف داروهای ضدالتهابی در طولانی مدت است. علائم اولیه زخم معده عبارتند از سوزش و درد معده، کاهش وزن، نفخ و احساس سیری مداوم.
مصرف داروهای آنتی بیوتیک و غذاهای دارای گلوتامین (مرغ، ماهی، اسفناج و تخم مرغ) به درمان زخم معده کمک می کنند.
سوالات متداول
آیا زخم معده باعث کم خونی می شود؟
زخم های گوارشی گاهی باعث خونریزی می شوند. خونریزی کند اما دائمی در مجاری گوارشی اتفاق می افتد و در طولانی مدت می تواند باعث کم خونی شود.
آیا زخم معده درمان می شود؟
زخم معده قابل درمان است. مصرف داروهای آنتی بیوتیک و ضداسید معده راهی سریع برای درمان زخم معده است. همچنین پرهیز از غذاهای اسیدی و فرآوری شده به درمان زخم معده کمک می کند.
آیا زخم معده باعث سرطان می شود؟
از آنجایی زخم معده یک جراحت باز است می تواند تحت تاثیر عفونت باکتری قرار بگیرد. در برخی موارد عفونت موجب سرطان معده می شود. التهاب طولانی مدت معده و پخش عفونت از طریق خون امکان ابتلا به سرطان را افزایش میدهند.