دیابت نوع 1 | آشنایی با صفر تا صد شایع ترین نوع دیابت در کودکان

دیابت نوع 1 چیست؟

دیابت نوع 1، یک بیماری مزمن است که در آن سیستم ایمنی در یک وضعیت خود ایمنی موجب از بین رفتن سلول های پانکراس می شود که مسئول تولید انسولین هستند. در این نوع از دیابت که زمانی به عنوان دیابت نوجوانان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می شد، پانکراس انسولین کافی تولید نمی کند یا اصلاً قادر به تولید انسولین نیست.

قند خون منبع اصلی انرژی بدن است. هورمون انسولین که توسط پانکراس ساخته می شود به قند خون کمک می کند تا به سمت سلول ها حرکت کند و انرژی مورد نیاز آن ها را تامین کند. در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بدن قادر به تامین انسولین کافی برای انتقال قند خون نیست و چنین شرایطی با تجمع قند در جریان خون موجب بالا رفتن قند خون می شود. افراد مبتلا برای زنده ماندن نیازمند دریافت انسولین هستند.

عدم آگاهی از دیابت نوع یک و بی توجهی به کنترل قند خون می تواند عوارضی برای قلب، چشم ها، پاها و کلیه ها داشته باشد.

دیابت در کودکان و نوجوانان؛ از علائم تا روش های جلوگیری

علائم دیابت نوع 1 چیست؟

تمام نشانه های دیابت نوع 1 ناشی از کمبود انسولین است. در حالی که علائم در دیابت نوع 2 به تدریج بروز می کند و حتی گاهی هیچ علامتی دیده نمی شود. علائم دیابت نوع یک در افراد می تواند به صورت ناگهانی در طی چند هفته تا چند روز ظاهر شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• احساس تشنگی و گرسنگی بیش از حد
• تکرر ادرار
• خارش ناحیه تناسلی
• شب ادراری به ویژه در کودکانی که قبلاً این مشکل را نداشته اند
• کاهش وزن ناخواسته
• خستگی و احساس ضعف
• تاری دید
• تغییرات خلقی به صورت تحریک پذیری یا بدخلقی
• حالت تهوع و استفراغ

بزرگسالان در مقایسه با کودکان با روند کندتری به دیابت نوع 1 مبتلا می شوند و حتی ممکن است این دیابت در آن ها به اشتباه، به عنوان دیابت نوع 2 تشخیص داده شود.

با مشاهده علائم و نشانه های بالا و به خصوص علائم گوارشی مانند از دست دادن اشتها، معده درد، حالت تهوع و استفراغ و بوی میوه در تنفس که همگی نشانه های کتواسیدوز دیابتی هستند، لازم است سریعاً به پزشک مراجعه شود. زیرا عدم مدیریت دیابت نوع 1 می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

علت ابتلا به دیابت نوع 1 چیست؟

محققان تا به امروز موفق به کشف علت ابتلا به دیابت نوع 1 نشده اند. تصور می شود یک واکنش خودایمنی در بدن موجب آسیب سلول های بتای لوزالمعده می شود و تولید انسولین را مختل می کند. اما این که چرا این اتفاق می افتد ناشناخته باقی مانده است.

انجمن دیابت آمریکا عواملی مانند ژنیتیک، عواملی محیطی مانند رژیم غذایی و ویروس ها یا ترکیبی از آن ها را در بروز دیابت نوع 1 دخیل می داند.

چه افرادی در معرض خطر دیابت نوع 1 هستند؟

محققان موارد زیر را به عنوان عوامل خطر دیابت نوع یک معرفی می کنند:

نژاد:

افراد سفید پوست استعداد ژنتیکی بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 1 دارند. بنابراین نژاد را می توان از مهمترین عوامل خطر دیابت نوع یک به شمار آورد.

ویروس ها:

برخی از ویروس ها ممکن است فرد را در معرض ابتلا به دیابت نوع 1 قرار دهند. با این حال ویروس هایی که عامل خطر هستند، هنوز شناسایی نشده اند.

آب و هوا:

زندگی در محیط های با آب و هوای سرد می تواند یکی دیگر از عوامل خطر دیابت نوع 1 باشد. پزشکان همچنین در زمستان موارد بیشتری از این نوع دیابت را نسبت به تابستان شناسیایی می کنند.

عوامل ژنتیکی:

ژن هایی که به ارث می برید و سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت می تواند از عوامل احتمالی این نوع دیابت باشد. در این مورد ژن ها تنها عامل ابتلا به دیابت نوع 1 نیستند. زیرا در دوقلوهای همسان ممکن است یکی از آن ها دیابت نوع 1 داشته باشد ولی دیگری احتمال کمتری برای ابتلا به این دیابت داشته باشد. بنابراین ژن به عنوان عامل مستقل عمل نمی کند.

دیابت نوع 1 چگونه درمان می شود؟

تا به امروز هیچ درمان قطعی برای دیابت نوع 1 شناخته نشده است و محققان در حال پژوهش بر روی روشی به نام ایمونوتراپی هستند تا بتوانند قدم بزرگی برای پیشگیری و درمان دیابت نوع 1 داشته باشند.

در حال حاضر افراد مبتلا برای مدیریت دیابت نوع یک نیاز به مصرف روزانه انسولین، پیروی از رژیم غذایی سالم، حفظ وزن در محدوده مناسب، نظارت منظم بر سطح قند خون و شمارش کربوهیدرات، چربی  پروتئین هستند. درمان های دیگر برای کنترل عوارض به کار برده می شود.

هدف اصلی از درمان دیابت نوع 1 این است که سطح قند خون قبل از غذا در طول روز بین 80 تا 130 میلی گرم در دسی لیتر باشد و این میزان برای 2 ساعت بعد از غذا تا 180 میلی گرم در دسی لیتر حفظ شود.

1. انسولین: وقتی دیابت نوع 1 تشخیص داده می شود، یعنی بدن فرد نمی تواند انسولین مورد نیاز را تولید کند. بنابراین لازم است چنین افرادی برای مدیریت دیابت نوع 1، روزانه انسولین دریافت کنند. انسولین یا به فرم تزریقی مصرف می شود و یا از پمپ انسولین استفاده می شود. برای درمان دیابت نوع 1 نمی توان از انسولین خوراکی استفاده کرد. زیرا آنزیم های معده آن را تجزیه می کنند و مانع عملکرد انسولین خوراکی می شوند.

عواملی مانند رژیم غذایی و ورزش بر میزان انسولین مورد نیاز در طول روز تاثیر می گذارد و نظارت بر سطح قند خون، مقدار نیاز را مشخص می کند.  همچنین انسولین دارای انواع مختلفی است که ممکن است پزشک پس از مصرف آن ها در یک دوره آزمایشی، بهترین نوع آن را برای کنترل دیابت فرد تجویز کند.

2. رژیم غذایی سالم: پیروی از رژیم غذایی که سرشار از غذاهای مغذی و پر فیبر و با چربی پایین باشد، می تواند برای درمان دیابت نوع 1 مفید باشد. برای این منظور می توانید از غلات کامل، میوه ها و سبزیجات بیشتر استفاده کنید و مصرف محصولات حیوانی و کربوهیدرات های تصفیه شده مانند نان سفید، برنج سفید و شیرینی جات را کاهش دهید.

بخوانید : باید ها و نبایدهای تغذیه در دیابت نوع 1

شمارش کربوهیدرات:

یکی از مهمترین امور روزانه در افراد مبتلا به دیابت1، شمارش کربوهیدرات است. این کار در تنظیم میزان انسولین مورد نیاز برای متابولیسم مناسب کربوهیدرات ها اهمیت دارد. پزشک می تواند آموزش های لازم را در اختیار شما قرار دهد.

فعالیت بدنی:

افرادی که دیابت نوع 1 دارند، مانند سایر افراد برای سلامتی و حفظ وزن نرمال نیازمند انجام فعالیت های ورزشی منظم هستند. کودکان حداقل 1 ساعت در روز و بزرگسالان حداقل 150 دقیقه در 5 روز از هفته باید ورزش کنند. به دلیل تاثیر ورزش بر کاهش سطح قند خون باید نظارت بیشتری بر آن داشته باشید. زیرا ممکن است ورزش بر برنامه غذایی و دوزهای انسولین مصرفی شما تاثیر بگذارد. بنابراین برای انجام فعالیت های ورزشی باید با پزشک خود مشورت کنید.

متفورمین:

داروی خوراکی متفورمین سال هاست که برای کنترل دیابت نوع 2 و کاهش مقاومت به انسولین این بیماران تجویز می شود. در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 نیز ممکن است تزریق انسولین چندان کارآمد نباشد و پزشک برای افرادی که دچار مقاومت به انسولین شده اند، متفورمین تجویز کند.

داروی ضد دیابت متفورمین با بهبود حساسیت به انسولین، کاهش تولید قند در کبد و کاهش جذب روده ای گلوکز، موجب کاهش سطح قند خون فرد می شود.

سایر داروها:

ممکن است پزشک برای کنترل فشار خون، کاهش خطر حملات قلبی و کاهش کلسترول خون داروهای مناسب را بسته به نیاز فرد در کنار دیگر روش های درمانی دیابت نوع 1 تجویز کند.

عوارض دیابت نوع 1 شامل چه مواردی است؟

هیپوگلیسمی:

وقتی قند خون فرد مبتلا به دیابت نوع 1 به پایین تر از محدوده هدف برسد، فرد دچار هیپوگلیسمی می شود. عواملی مانند حذف یک وعده غذایی، فعالیت شدید بدنی، تزریق بیش از حد انسولین و مصرف کربوهیدرات کمتر از برنامه غذایی مورد نظر می توانند موجب کاهش قند خون شوند. برای جلوگیری از این وضعیت در ابتدا فرد باید بداند چه میزان از قند خون برای وی هیپوگلیسمی در نظر گرفته می شود.

همچنین باید علائم آن را بشناسد و در صورت مشاهده نشانه های هیپوگلیسمی، سطح قند خون خود را بسنجد. نشانه های اولیه قند خون پایین عبارتند از: گرسنگی، خستگی، سرگیجه، سردرد، لرز، تعریق، ضربان قلب سریع یا نامنظم، تحریک پذیری و تاری دید.

نشانه های بعدی قند خون پایین نیز عبارتند از: احساس گیجی، بی حالی، کاهش هماهنگی، تشنج و بیهوشی.

هیپوگلیسمی شبانه نیز می تواند موجب سردرد و عرق شدید در فرد دیابتی شود، به طوری که وی را از خواب بیدار کند. گاهی اوقات هیپوگلیسمی شبانه باعث افزایش قند خون ناشتا در دیابت نوع 1 می شود.

هیپرگلیسمی:

زمانی که قند خون فرد مبتلا به دیابت نوع 1 بیش از حد بالا رود، فرد حالت هیپرگلیسمی را تجربه می کند. عواملی مانند مصرف بیش از حد غذاها یا خوردن غذاهای ناسالم، عدم مصرف انسولین کافی یا ابتلا به یک بیماری می توانند زمینه هیپرگلیسمی باشند. علائم هیپرگلیسمی شامل: تکرر ادرار، خستگی، تاری دید، افزایش احساس تشنگی، گرسنگی، کاهش تمرکز و افزایش تحریک پذیری می باشد.

در صورتی که مشکوک به هیپرگلیسمی هستید، سطح قند خون خود را چک کنید. در صورت بالا بودن قند خون با پزشک خود مشورت کنید تا اقدامات لازم مانند اصلاح دوز انسولین مصرفی تجویز شود تا از عوارض احتمالی هیپرگلیسمی جلوگیری شود.

کتواسیدوز دیابتی:

این وضعیت بیشتر از عوارض دیابت نوع 1 به شمار می رود و در افراد مبتلا به دیابت نوع کمتر دیده می شود. زمانی که بدن به دلیل کمبود انسولین نتواند از قند خون برای تامین انرژی مورد نیاز سلول ها استفاده کند، کبد شروع به تجزیه چربی برای تامین سوخت بدن می کند. فرآیندی که اسیدهایی به نام کتون تولید می کند.

با تجمع سطح خطرناکی از کتون در بدن فرد مبتلا به دیابت نوع یک، کتواسیدوز دیابتی رخ می دهد. تکرر ادرار، خشکی دهان یا احساس تشنگی شدید، حالت تهوع و استفراغ، دردهای شکمی، صورت برافروخته، خشکی پوست، نفس نفس زدن، خستگی و ضعف، گیجی، نفس با بوی میوه و از دست دادن هوشیاری از علائم اولیه تا پیشرفته کتواسیدوز دیابتی هستند.

علاوه بر موارد فوق، سطح قند خون بالا در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 می تواند عوارض سلامتی دیگری به شرح زیر در پی داشته باشد:

• بیماری کلیوی (نفروپاتی)
• رتینوپاتی دیابتی که نوعی آسیب چشمی است
• بیماری قلبی و سکته مغزی
• فشار خون بالا
• مشکلات مربوط به سلامت روان مانند پریشانی و بدخلقی و افسردگی
• آسیب عصبی که نوروپاتی نام دارد و می تواند موجب عفونت و قطع عضو شود.

بخوانید : تاثیر دیابت بر مفاصل مبتلایان دیابت نوع 1 و 2

با رعایت موارد زیر می توان  خطر عوارض دیابت نوع یک را کاهش داد:

• سطح فشار خون خود را زیر 130/85 میلی متر جیوه نگه دارید. توجه به فشار خون برای افراد مبتلا به بیماری کلیوی اهمیت ویژه ای دارد.
• سطح کلسترول خود را پایین تر از 200 میلی گرم حفظ کنید.
• مراقبت از پاها را جدی بگیرید. هر روز آن ها را چک کنید تا در صورت وجود علائم عفونت نسبت به درمان مناسب اقدام کنید.
• هر سال برای بررسی وضعیت بینایی به چشم پزشک مراجعه کنید.
• هر سال 2 مرتبه به دندانپزشک مراجعه کنید تا دندان ها و لثه های شما چک شود.

دیابت نوع 1 چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص دیابت نوع 1 با به کارگیری آزمایش های زیر امکان پذیر است:

آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله (A1c): توسط این تست، میانگین سطح قند خون در 2 تا 3 ماه گذشته مشخص می شود. عدد 6.5 درصد و بالاتر در دو آزمایش جداگانه نشاندهنده دیابت است.

حال اگر به هر دلیلی امکان به کارگیری آزمایش A1c نباشد، پزشک می تواند از آزمایش قند خون تصادفی یا آزمایش قند خون ناشتا به عنوان روش تشخیصی استفاده نماید.

پس از تشخیص دیابت در فرد، آزمایش های دیگری انجام می شود تا دیابت نوع 1 از نوع 2 تمیز داده شود. به طور مثال وجود کتون در ادرار می تواند احتمال دیابت نوع 1 را تقویت کند. ( کتواسیدوز در دیابت نوع 2 شایع نیست)

آیا پیشگیری از دیابت نوع یک امکان پذیر است؟

در حال حاضر هیچ راهی برای پیشگیری از دیابت نوع یک وجود ندارد. تنها یک مطالعه، تاثیر مثبت و پیشگیری کننده مصرف ویتامین D را در کودکانی تایید کرده است که از لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به دیابت نوع 1 بودند. این مطالعه نشان داد خطر ابتلا به دیابت نوع 1 در این کودکان با افزایش دریافت ویتامین D کاهش می یابد.