روماتسیم مفصلی یا آرتریت روماتوئید، یک بیماری خودایمنی است که باعث ایجاد درد، التهاب و گرفتگی در مفاصل می شود. روماتیسم مفصلی عوارضی از جمله ساییدگی استخوان، تغییر شکل مفصل و التهاب شدید به همراه دارد.
روماتیسم مفصلی می تواند همه مفاصل را تحت تاثیر قرار دهد، اما در ابتدا در مفاصل کوچک دست و پا بروز می کند. در این مقاله با نشانه ها و راه های درمان روماتیسم مفصلی آشنا می شوید.
روماتیسم مفصلی چیست؟
روماتسیم مفصلی نوعی اختلال مفصلی مزمن است و زمانی به وجود میاید که سیستم ایمنی به بافت داخلی مفاصل آسیب وارد می کند. در برخی افراد، بیماری روی سایر سیستم های بدن از جمله پوست، چشم ها، ریه ها، قلب و رگ های خونی تاثیر می گذارد.
برخلاف روماتیسم، روماتیسم مفصلی دیواره داخلی مفاصل را تحت تاثیر قرار می دهد و باعث التهاب آنها می شود. روماتیسم مفصلی عوارضی مانند فرسایش استخوان و تغییر شکل و معیوب شدن مفاصل به همراه دارد.
روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید
آرتریت روماتوئید یا RA، نوعی بیماری التهابی و خودایمنی است. در بیماری های خودایمنی، سیستم ایمنی به جای ویروس و باکتری، به سلول های سالم بدن صدمه می زند. نقاط آسیب دیده دچار التهاب، درد و قرمزی می شوند. در بیماری روماتیسم مفصلی، مفاصل بدن مورد حمله قرار می گیرند و در نتیجه این آسیب به شکل التهاب و درد مفصلی بروز می کند.
علائم روماتیسم مفصلی
اصلی ترین علائم روماتیسم مفصلی، التهاب و درد در مفاصل هستند. شدت این علائم در دورانی که تشدید بیماری (exacerbation) نام دارد، افزایش میابد. در سایر مواقع که دوران نهفتگی یا فاز خاموشی نام دارد، علائم به کلی از بین می روند.
برخی از نشانه های روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- درد بیشتر مفاصل در بدن
- گرفتگی در مفاصل
- قرمزی و التهاب مفاصل
- علائم ذکر شده در هر دو سمت بدن
- از کارافتادگی مفاصل و تغییر شکل آنها
- ضعف و بی حالی
- تب خفیف
- از دست دادن اشتها
علت روماتیسم مفصلی
علت اصلی روماتیسم مفصلی ناشناخته است. متخصصان معتقدند این بیماری به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، هورمونی و محیطی به وجود میاید. سیستم ایمنی بدن در حالت طبیعی، از بدن در برابر بیماری ها محافظت می کند.
در بیماری روماتیسم مفصلی، عاملی سیستم ایمنی را تحریک به حمله به مفاصل می کند. این عامل محرک می تواند یک عفونت، استعمال دخانیات یا استرس باشد.
علل روماتیسم مفصلی
در بیماری روماتیسم مفصلی، سیستم ایمنی به دیواره داخلی مفصل ها آنتی باکتری ارسال می کند. آنتی بادی ها به سلول ها آسیب وارد می کنند و منجر به تقسیم شدن و التهاب آنها می شوند. علل محرک این فرایند همچنان ناشناخته هستند،
اما برخی از فاکتور های ریسک در ابتلا به روماتیسم مفصلی موثر هستند.
- استعمال دخانیات
- چاقی
- رژیم غذایی ناسالم
- ژنتیک
- سن بالاتر از 50
آیا روماتیسم مفصلی ارثی است؟
بسیاری از ژن ها به عنوان عامل ریسک روماتیسم مفصلی مورد مطالعه قرار گرفته اند. برخی از ترکیب های ژنتیکی ریسک ابتلا به روماتیسم مفصلی را افزایش می دهند. عوامل غیر ارثی عبارتند از جنسیت و قرار گرفتن در معرض آلودگی و بیماری.
افرادی که با ترکیبات پادگن گلبول سفید انسانی (HLA) متولد شده اند بیشتر از معرض ابتلا به روماتیسم مفصلی قرار دارند. ژن های HLA در سیستم ایمنی به تشخیص تفاوت پروتئین و ترکیبات آسیب زا کمک می کند.
تشخیص روماتیسم مفصلی
برای تشخیص روماتیسم مفصلی، باید به متخصص روماتولوژی مراجعه کنید. روماتولوژیست با انجام معاینه فیزیکی مفاصل، انجام تصویربرداری و بررسی سوابق پزشکی، روماتیسم مفصلی را تشخیص می دهد. گاهی برای بررسی علائم التهاب و پروتئین های خون (آنتی بادی ها)، آزمایش خون تجویز می شود. از آنجایی که روماتیسم مفصلی باعث ساییده شدن استخوان های داخل مفصل می شود، تصویربرداری برای تشخیص بیماری ضروری است.
- عکسبرداری با اشعه ایکس
- اولتراسوند (سونوگرافی)
- تصویربرداری ام آر آی (MRI)
درمان روماتیسم مفصلی
آسیب مفصلی معمولا در دو سال اولیه تشخیص بیماری بروز می کند؛ به همین دلیل مراجعه به پزشک به محض ملاحظه علائم، ضروری است. درمان بیماری در این بازه از عوارض شدیدتر آن جلوگیری می کند.
درمان روماتیسم مفصلی شامل تغییرات سبک زندگی، مصرف دارو و جراحی می شود. پزشک معالج با توجه به عواملی مثل سن، میزان سابقه بیماری و شدت علائم، درمان مناسب را توصیه می کند.
داروهای روماتیسم مفصلی
داروهای روماتیسم مفصلی در سه گروه عمده داروهای ضد روماتوئید و اصلاح کننده بیماری، زیست داروها و مهارکننده های جانوس کیناز قرار می گیرند.
مصرف این داروها به درمان آسیب ناشی از روماتیسم مفصلی کمک می کند:
- داروهای ضد روماتوئید و اصلاح کننده بیماری (DMARDs): این دارو با متوقف کردن پاسخ سیستم ایمنی، از پیشرفت بیماری جلوگیری می کند.
- زیست داروها (Biologics): زیست داروهای نسل جدید به جای توقف پاسخ سیستم ایمنی در کل بدن، فقط در برابر التهاب واکنشی جایگزین نشان می دهند.
- مهارکننده های جانوس کیناز (JAK): یکی از زیرشاخه های داروهای ضد روماتوئید و اصلاح کننده بیماری است. در صورتی که داروهای سابق نتیجه بخش نباشند، مصرف این داروها برای جلوگیری از التهاب و آسیب مفصلی تجویز می شود.
غذاهای مفید برای روماتیسم مفصلی
رژِیم غذایی برای روماتیسم به عنوان درمان در نظر گرفته نمی شود. اما مصرف برخی غذاها در کاهش التهاب، درد و آسیب مفصلی موثر هستند.
یکی دیگر از عواملی که باید در بیماری روماتیسم مفصلی در نظر داشت، وزن است. کاهش وزن باعث کاهش فشار بیش از حد روی مفاصل می شود. به همین دلیل مصرف غذاهای زیر برای درمان روماتیسم مفصلی توصیه می شود.
لوبیا
پروتئین واکنشی C یا همان (CRP)، از نشانه های التهاب است. لوبیا به دلیل داشتن فیبر بالا، باعث کاهش مقدار CRP در بدن می شود. مصرف پروتئین کافی همچنین عضلات اطراف مفاصل را تقویت می کند. لوبیا قرمزو لوبیا چیتی از منابع غنی منیزیم، آهن، فولات و پتاسیم هستند. این مواد آلی در سلامت قلب و سیستم ایمنی نقش مهمی دارند.
بروکلی
بروکلی و سایر سبزیجات برگ دار از جمله اسفناج، کلم و چغندر سرشار از ویتامین های A و C هستند. این ویتامین ها از سلول ها در برابر آسیب رادیکال های آزاد محافظت می کنند. رادیکال های آزاد مولکول های ناپایداری هستند که باعث پیشرفت بیماری روماتیسم مفصلی می شوند. علاوه بر اینها، وجود کلسیم در بروکلی یکی دیگر از خواص آن برای سلامت استخوان است.
توت ها
توت ها دارای نوعی مواد شیمیایی به نام آنتوسیانین هستند که یکی از آنتی اکسیدان های قوی به شمار می رود. آنتوسیانین نقش موثری در کاهش التهاب دارد. زغال اخته، توت فرنگی، بلوبری، توت سیاه، شاه توت و توت سفید برخی از میوه های سرشار از آنتی اکسیدان هستند.
مرکبات
پرتقال، گریپفروت و لیمو، بهترین منابع طبیعی ویتامین C محسوب می شوند. ویتامین C با تقویت سیستم ایمنی، در کاهش نشانه های روماتیسم مفصلی موثر است. این ویتامین از آسیب رادیکال های آزاد به وجود آوردنده التهاب جلوگیری می کند.
ماهی
اسیدهای چرب امگا3 از مفیدترین مواد غذایی برای افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی هستند. این چربی مفید به کاهش التهاب، درد و گرفتگی مفاصل کمک می کند. ماهی سالمون، ساردین، ماکرل، تن و شاه ماهی، علاوه بر خواص ضدالتهابی برای سلامت قلب مفید اند.
مغزها
آجیل یکی دیگر از منابع اسیدهای چرب امگا 3 است. مغزها با داشتن آنتی اکسیدان و ویتامین ها، خواص زیادی برای روماتیسم مفصلی دارند. مصرف گردو، دانه سویا، بادام و فندق به دلیل داشتن چربی های مفید، به کاهش التهاب کمک می کند.
روغن زیتون
روغن زیتون دارای 30 نوع پلی فنل است. روغن زیتون بکر یا اعلا، نوعی روغن زیتون است که از اولین عصاره گیری زیتون به دست میاید، بیشتری خواص را برای روماتیسم مفصلی دارد. روغن زیتون بکر دارای خواصی از جمله آنتی اکسیدان ضد التهابی، چربی های مفید و سلامت استخوان را به همراه دارد.
غلات کامل
مصرف بیشتر غلات کامل به جای کربوهیدرات فرآوری شده، به کاهش میزان CRP کمک می کند. غلات کامل دارای فیبر بیشتری هستند که در کنترل اشتها تاثیر مثبت می گذارد. استفاده از غلات کامل به جای برنج و نان سفید، به کاهش وزن کمک می کند.
هرچقدر فشار روی مفاصل کمتر باشد، امکان بروز ساییدگی های شدید در استخوان محل مفصل هم کاهش پیدا می کند.
مکمل های روماتیسم مفصلی
دریافت مواد آلی و ویتامین های کافی برای سلامتی مفاصل و استخوان ها ضروری است. برخی از مواد معدنی برای روماتیسم مفصلی از اهمیت به خصوصی برخوردارند. برای مثال: کلسیم، زینک، کرومیوم، فولات، آهن، منیزیم و سلنیم. ویتامین هایی که برای روماتیسم مفصلی مفید هستند عبارتند از: ویتامین A، ویتامین های گروه B، ویتامین C، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K.
بهترین رژیم برای روماتیسم مفصلی
رژیم مدیترانه ای
برخی از رژیم های غذایی به طور طبیعی دارای غذاهای ضدالتهابی هستند. یکی از بهترین رژیم ها برای روماتیسم مفصلی، رژیم مدیترانه ای نامیده می شود.
طبق یافته های متخصصان، این رژیم برای التهاب ناشی از انواع بیماری ها مفید است. برخی از غذاهای موجود در این رژیم غذایی عبارتند از:
- میوه و سبزیجات تازه
- ماهی
- مغزها و دانه ها
- غلات کامل
- انواع لوبیا
- روغن زیتون
رژیم پالئو
رژیم پالئو یا غارنشینی، مصرف غذاهایی که اجداد ما در دوران باستان مصرف می کردند را توصیه می کند. دریافت میوه و سبزیجات بیشتر در این رژیم از خواص آن برای روماتیسم مفصلی و التهاب به شمار می رود. اگرچه خوردن گوشت قرمز می تواند تاثیر منفی روی روماتیسم مفصلی بگذارد. غذاهای فرآوری شده، سرشار از قند و چربی های مضر در این رژیم غیر مجاز هستند.
برای درمان روماتیسم مفصلی چی بخوریم؟
بهترین غذاها برای درمان روماتیسم مفصلی عبارتند از:
- ماهی
- سویا
- روغن زیتون
- میوه و سبزیجات
- چای سبز
- غلات سبوس دار مثل برنج قهوه ای و نان سبوس
- زنجبیل
- زردچوبه
غذاهای مضر روماتیسم مفصلی
همان طور که برخی غذاها در بهبود بیماری روماتیسم مفصلی نقش دارند، مصرف سایر غذاها باعث پیشرفت آن می شود. افزایش التهاب، میزان کلسترول، قند و فشار خون از علائمی هستند که درمان روماتیسم مفصلی را دشوارتر می کنند. به همین دلیل باید با حذف برخی غذاها، میزان فاکتورهای خون را کنترل کنید.
غذاهای فرآوری شده
غذاهای فرآوری شده دارای نمک، شکر و چربی های مضر زیادی اند که عوارض متعددی برای سلامتی دارند. التهاب، افزایش وزن و بیماری های قلبی از عوارض این غذاها به شمار می روند. هرگونه محصول غذایی فرآوری شده نه تنها برای روماتیسم مفصلی، بلکه به طور کلی برای سلامت بدن مضر است.
گوشت قرمز
گوشت قرمز و محصولات پروتئینی فرآوری شده، مثل سوسیس و کالباس، دارای چربی اشباع بالا هستند. زیاده روی در مصرف چربی های اشباع، در طولانی مدت ریسک ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهد. یکی دیگر از مواد مضر موجود در محصولات فرآوری شده، مواد نگهدارنده است. مواد نگهدارنده عوارضی از جمله چاقی و افزایش التهاب دارد.
نمک
نمک موجود در محصولات غذایی، غذاهای خانگی و نمک سرسفره مجموعا مقدار سدیم دریافتی فرد را تشکیل می دهند. این مقدار معمولا بیشتر از حد مجاز مصرف روزانه است. مصرف بیش از حد نمک باعث بالا رفتن فشار خون می شود. در صورتی که روماتیسم مفصلی دارید و استروئید مصرف می کنید، بدن راحت تر در معرض آسیب آن قرار می گیرد. مقدار مصرف نمک خوراکی را به 1500 میلی گرم در روز کاهش دهید.
سخن پایانی
کاهش التهاب مفاصل از طریق داروها و رژیم غذایی امکان پذیر است. یکی دیگر از روش های کنترل این بیماری، کاهش وزن است. داشتن فعالیت ورزشی مستمر، کاهش استرس و دریافت مکمل های مورد نیاز برای بدن به درمان روماتیسم مفصلی کمک می کند. برای بهبود درد و گرفتگی مفصلی، غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان، فیبر و ویتامین C را در رژیم غذایی خود قرار دهید و از غذاهای مضر پرهیز کنید.
سوالات متداول
در این بیماری، مفاصل ملتهب می شوند و صبح ها دچار گرفتگی هستند. سایر نشانه های روماتیسم مفصلی عبارتند از تب خفیف، خستگی و ضعف.
برخی از داروها از جمله استروئیدها و داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری برای درمان روماتیسم مفصلی تجویز می شوند. همچنین داشتن تغذیه سالم نقش مهمی در درمان این بیماری دارد.