انسولین هورمونی است که از پانکراس ترشح می‌شود و مقدار مواد مغذی موجود در خون را تنظیم می‌کند. مهم‌ترین نقش انسولین در بدن، تنظیم مقدار گلوکز یا همان قند خون است. اما در بسیاری دیگر از عملکردهای مهم دیگر بدن، مثل متابولیسم چربی و پروتئین هم تاثیراتی دارد.
اختلال در عملکرد این هورمون زمینه ساز بروز بیماری‌های مختلف مثل مقاومت به انسولین است.
مقاومت به انسولین وضعیتی پیچیده است که در آن سلول‌های بدن پاسخ درستی به انسولین نمی‌دهند و نمی‌توانند به صورت موثر از آن استفاده کنند.
در نتیجه عوارض و مشکلات مختلفی برای بدن ایجاد می‌شود، اما علت این عارضه چیست و آیا مقاومت به انسولین قابل درمان است؟ بین دیابت و مقاومت به انسولین چه ارتباطی وجود دارد؟
این‌ها سوالاتی هستند که سعی شده تا در این مطلب به آن‌ها پاسخ داده شود.
مقاومت به انسولین چیست؟
مقاومت به انسولین زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های کبد، ماهیچه ها و دیگر قسمت‌های بدن به درستی نسبت به انسولین واکنش نشان ندهند.
برای توضیح این موضوع بهتر است در ابتدا با نحوه عملکرد انسولین در بدن آشنا شوید.
زمانی که یک ماده غذایی حاوی کربوهیدرات می‌خورید، سطح قند خون شما افزایش پیدا می‌کند.
این افزایش قند خون باعث می‌شود تا سلول‌های پانکراس انسولین را داخل خون ترشح کنند.
انسولین در جریان خون حرکت کرده و به سلول‌های بدن کمک می‌کند تا قند خون اضافی را جذب کرده و آن را برای تامین انرژی خود استفاده و یا ذخیره کنند.
این فرآیند باعث تنظیم مقدار قند خون می‌شود اما گاهی سلول‌ها واکنش و پاسخ صحیح به انسولین را متوقف می‌کنند که به این وضعیت مقاومت به انسولین گفته می‌شود.
علائم مقاومت به انسولین
تا زمانی که سلول‌های پانکراس می‌توانند برای تنظیم سطح قند خون انسولین کافی تولید کنند، مقاومت به انسولین علائمی ندارد.
به مرور زمان مقاومت به انسولین شدت پیدا می‌کند و سلول‌های پانکراس در اثر تولید انسولین زیاد آسیب می‌بیند.
علائم مقاومت به انسولین زمانی ظاهر می‌شوند که سلول‌های پانکراس دیگر نمی‌توانند انسولین تولید کنند.
در نتیجه قند خون افزایش پیدا کرده و هیپرگلیسمی ایجاد می‌شود.
علائمی که با افزایش سطح قند خون به دلیل مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود، این موارد هستند:
- افزایش تشنگی
- گرسنگی
- ضعف و خستگی غیرقابل توضیح
- مشکل در تمرکز
- اضافه وزن
- افزایش کلسترول و تری گلیسیرید خون
- لکه‌های تیره پوست
- افزایش فشارخون
- عفونت‌های مکرر
علت مقاومت به انسولین
علت مقاومت به انسولین می‌تواند متفاوت باشد، از علل اکتسابی تا زمینه های ژنتیکی.
محققان چند ژن را شناسایی کرده اند که تا حدودی در ابتلای افراد به مقاومت به انسولین موثر است.
همچنین افراد مسن بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به این عارضه هستند.
علاوه بر این، علل اکتسابی هم تاثیر زیادی در افزایش مقاومت به انسولین دارند:
اضافه وزن و چاقی
محققان معتقدند چاقی به ویژه چربی اضافه در شکم و اطراف دیگر اندام‌ها، یکی ازدلایل اصلی مقاومت به انسولین است.
مطالعات نشان می‌دهند چربی‌های اضافه موادی می‌سازند که باعث التهاب طولانی مدت در بدن می‌شود.
در نتیجه این التهاب مشکلاتی مثل مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود.
عدم تحرک بدنی
فعالیت بدنی منظم باعث می‌شود تا سلول‌های بدن نسبت به انسولین حساس‌تر شوند.
درحالی که بی تحرکی اثر معکوس داشته و باعث ایجاد مقاومت به انسولین می‌شود.
علاوه بر این داشتن سبک زندگی با تحرک کم با اضافه وزن مرتبط است و تاثیر مستقیم در ایجاد مقاومت به انسولین دارد.
رژیم غذایی نامناسب
رژیم غذایی سرشار از غذاهای فرآوری شده، با کربوهیدرات بالا و چربی‌های اشباع شده، در ابتلا به مقاومت به انسولین موثر است.
زمانی که غذاهای پرکربوهیدرات مصرف می‌کنید قند خون شما به سرعت بالا می‌رود چرا که این مواد غذایی زود هضم هستند.
در نتیجه به پانکراس فشار زیادی وارد می‌شود تا انسولین تولید کند که در طولانی مدت باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌شود.
داروهای خاص
علاوه بر مواردی که گفته شد، گروهی از داروها هم می‌توانند منجر به مقاومت به انسولین شوند.
از جمله داروهایی مثل استروئیدها، برخی داروهای فشار خون بالا، داروهای HIV و بعضی از داروهای روانپزشکی.
اختلالات هورمونی
اختلالات هورمونی هم یکی از علل ایجاد مقاومت به انسولین هستند.
بدن شما صدها هورمون می‌سازد که عملکردهای مختلف بدن را با انتقال پیام‌ها از طریق خون به بافت‌ها، ماهیچه‌ها و دیگر اندام‌ها هماهنگ می‌کنند.
مشکلات مربوط به هورمون‌ها می‌تواند روی میزان استفاده بدن از انسولین تاثیر بگذارد.
رایج ترین اختلالات هورمونی که در ایجاد مقاومت به انسولین نقش دارند:
- سندرم کوشینگ
- کم کاری تیروئید
- آکرومگالی
عوامل خطر ایجاد مقاومت به انسولین
بررسی احتمال ابتلا به مقاومت به انسولین و انجام آزمایشات تشخیصی و غربالگری معمولا بعد از سن چهل سالگی انجام می‌شود.
اما اگر فردی عوامل خطر ایجاد مقاومت به انسولین را داشته باشد، انجام این آزمایشات در سنین پایین‌تر توصیه می‌شود.
و اما این ریسک فاکتورها کدام اند؟
- سبک زندگی ناسالم چه از نظر تغذیه ای و یا عدم تحرک کافی
- سابقه ژنتیکی مقاومت به انسولین
- فشارخون بالا حدود ۹۰/۱۴۰ میلی متر جیوه و یا بالاتر
- داشتن علائم پیش دیابت
- مشکلات قلبی و سکته
- ابتلا به دیابت بارداری در گذشته
- سطوح بالای چربی خون
- همچنین کودکان بین ۱۰ تا ۱۸ سال که اضافه وزن و یا یک تا دو مورد از عواملی که گفته شد را داشته باشند هم باید بررسی شوند.
بیماری‌های مرتبط با مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به پیش دیابت و دیابت نوع دو شود.
علاوه بر دیابت این عارضه با چند بیماری دیگر هم مرتبط است از جمله:
- بیماری‌های قلبی
- کبد چرب غیرالکلی
- سندرم متابولیک
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- چاقی
تشخیص مقاومت به انسولین
تشخیص مقاومت به انسولین گاهی می‌تواند سخت باشد چرا که یک آزمایش معمولی نمی‌تواند در تشخیص آن کمک کند.
به علاوه تا زمانی که پانکراس برای غلبه بر مقاومت به انسولین به میزان کافی انسولین تولید می‌کند، علائمی نخواهید داشت.
به همین علت پزشکان چند عامل مختلف را برای ارزیابی مقاومت به انسولین درنظر می‌گیرند از جمله سوابق پزشکی، سابقه خانوادگی ابتلا به مقاومت به انسولین، معاینه فیزیکی، علائم و نشانه ها و نتایج آزمایشات.
آزمایش مقاومت به انسولین
آزمایش مقاومت به انسولین چیست؟ برای تشخیص دقیق تر مقاومت به انسولین یا پیش دیابت و انواع دیابت پزشک چند نوع آزمایش خون تجویز می‌کند.
- آزمایش تست گلوکز
آزمایش تست گلوکز ناشتا و یا تست تحمل گلوکز از مهم‌ترین آزمایشاتی هستند که برای غربالگری و یا تشخیص مقاومت به انسولین و انواع دیابت استفاده می‌شود.
- آزمایش A1c
این آزمایش می‌تواند میانگین سطح گلوکز خون شما را در سه ماه گذشته نشان دهد.
- آزمایش پانل لیپید
آزمایش پانل لیپید گروهی از آزمایشات هستند که لیپیدهای خاص خون مثل کلسترول تام، کلسترول LDL و کلسترول HDL و نیز میزان تری گلیسیرید خون را اندازه می‌گیرند.
علاوه بر این‌ها، پزشکان اغلب برای تشخیص بیماری‌هایی که با مقاومت به انسولین مرتبط هستند هم آزمایشاتی را تجویز می‌کنند، مثل بیماری‌های سندرم متابولیک، بیماری‌عای قلبی و عروقی و سندرم تنبلی تخمدان در زنان.
درمان مقاومت به انسولین
بعضی از عواملی که در ایجاد مقاومت به انسولین موثر هستند، قابل درمان نیست مثل عوامل ژنتیکی و سن.
بنابراین اولین درمان مقاومت به انسولین، اصلاح سبک زندگی است.
رژیم غذایی سالم
متخصص تغذیه به شما توصیه می‌کند تا از مصرف بیش از حد کربوهیدرات‌ها که باعث تولید انسولین اضافی می‌شوند، خودداری کنید.
همچنین باید چربی‌های ناسالم، شکر، گوشت قرمز و نشاسته کمتری مصرف کنید.
در عوض یک رژیم غذایی سرشار از سبزیجات، میوهها، غلات کامل، مرغ بدون چربی و ماهی داشته باشید.
ورزش
انجام ورزش منظم و داشتن فعالیت بدنی کافی، در کاهش گلوکز خون و افزایش حساسیت به انسولین موثر است.
یک جلسه ورزش با شدت متوسط باعث افزایش ۴۰ درصدی جذب گلوکز می‌شود.
کاهش وزن
کاهش وزن اضافی برای درمان مقاومت به انسولین بسیار موثر است. مطالعات نشان می‌دهند کاهش ۷ درصد از وزن اضافه احتمال ابتلا به دیابت نوع دو را تا ۵۸ درصد کاهش می‌دهد.
رعایت مواردی که گفته شد باعث افزایش حساسیت به انسولین، کاهش سطح گلوکز خون، کاهش فشارخون و کاهش چربی‌های مضر می‌شود.
مصرف مکمل‌ها
بعضی از مطالعات نشان می‌دهند مصرف مکمل‌هایی مثل منیزیم حساسیت به انسولین را افزایش داده و برای تنظیم قند خون مفید هستند.
خواب کافی
شواهد نشان می‌دهند کمبود خواب و خواب بی کیفیت به مرور باعث مقاومت به انسولین می‌شود.
بنابراین انجام راهکارهایی که به بهبود کیفیت خواب کمک کند در کاهش مقاومت به انسولین هم مفید است.
مدیریت استرس
استرس مزمن یکی از عواملی است که می‌تواند در ایجاد مقاومت به انسولین نقش داشته باشد.
انجام تکنیک‌هایی مثل مدیتیشن و یوگا می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
رژیم غذایی چه تاثیری روی مقاومت به انسولین دارد؟
رژیم غذایی و مواد غذایی که مصرف می‌کنید تاثیر مستقیم روی سطح قند خون و میزان تولید انسولین دارد.
بعضی از مواد غذایی مثل غذاهای سرشار از کربوهیدرات و چربی به انسولین بیشتری نیاز دارند در نتیجه می‌توانند به مرور زمان منجر به افزایش مقاومت به انسولین شوند.
مصرف مواد غذایی که شاخص گلیسمی پایین تا متوسط دارند مثل انواع حبوبات، سبزیجات غیر نشاسته ای، میوهها، لبنیات و انواع گوشت‌های بدون چربی، بسیار مفید است.
چگونه مقاومت به انسولین را درمان کنیم؟
با رعایت مواردی که گفته شد می‌توان مقاومت انسولین را تا حد زیادی کنترل کرد.
اما اگر این روش‌ها موثر واقع نشود از بعضی از داروها هم می‌توان استفاده کرد، به ویژه اگر همزمان با مقاومت به انسولین به بیماری‌های دیگر نیز مبتلا باشید.
داروهای فشار خون، داروهای استاتین برای کاهش چربی خون و داروی متفورمین برای کاهش قند خون، نمونه ای از داروهای موثر در مقاومت به انسولین هستند.
عوارض مقاومت به انسولین
اگر مقاومت به انسولین درمان نشود می‌تواند منجر به عوارض زیادی شود.
از مهم ترین عوارض مقاومت به انسولین می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- بیماری‌های کبدی
- مشکلات قلبی و عروقی
- مشکلات چشم و بینایی
- افزایش وزن
- بیماری آلزایمر
- افزایش احتمال ابتلا به بعضی از سرطان‌ها
- بالارفتن تری گلیسیرید و کلسترول خون
ارتباط بین مقاومت به انسولین و دیابت نوع دو
مقاومت به انسولین می‌تواند موقتی و یا مزمن باشد، در بعضی از موارد این وضعیت پس از مدت کوتاهی بهبود پیدا می‌کند.
اما گاهی با گذشت زمان مقاومت به انسولین ممکن است شدت پیدا کرده و منجر به پیش دیابت و یا دیابت نوع دو شود.
اما ابتلا به مقاومت به انسولین، دلیل قطعی برای ابتلا به دیابت نوع دو نیست و می‌توان آن را کنترل کرد.
مهم است که بتوانید تغییراتی در عادات غذایی و سطح فعالیت خود ایجاد کرده و سطح گلوکز خون خود را تنظیم کنید.
سخن پایانی
مقاومت به انسولین شرایطی است که می‌تواند زمینه ساز بعضی از بیماری‌های مزمن مثل دیابت نوع دو باشد.
به همین علت تشخیص و کنترل آن اهمیت بسیار زیادی دارد و باید به موقع انجام شود.
درمان مقاومت به انسولین بیشتر به کمک اصلاح سبک زندگی امکان پذیر است و کمک می‌کند تا از عوارض بیماری دور بمانید.
داشتن یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و تلاش برای حفظ وزن سالم در این راه کمک کننده است.
کنترل مقاومت به انسولین یکی از راههای موثر برای داشتن یک زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر است.
