میزان آنزیم های کبدی در خون یکی از عوامل نشان دهنده وضعیت کبد است. با بررسی این آنزیم ها از طریق آزمایش عملکرد کبد، می توان به وجود التهاب و بیماری کبدی پی برد.
بالا بودن آنزیم های کبد می تواند نشان دهنده بیماری کبد چرب غیرالکلی، سیروز یا هپاتیت باشد. در این مقاله با انواع آنزیم های کبدی و علل افزایش آنها آشنا می شوید.
آنزیم کبدی چیست؟
آنزیم کبدی نوعی پروتئین است که سرعت واکنش های شیمیایی در بدن را افزایش می دهد. این واکنش های شیمیایی شامل تولید صفرا و موادی می شود که به لخته شدن خون، هضم غذا، تجزیه توکسین ها و مقابله با عفونت کمک می کنند.
کبد در برابر آسیب ها و بیماری ها، برخی از آنزیم ها را وارد جریان خون می کند. به این ترتیب از آزمایش خون و اندازه گیری آنزیم ها مختلف، برای تشخیص بیماری کبدی استفاده می کنند.
آنزیم های مهم کبدی
مهم ترین آنزیم های کبدی عبارتند از:
- آلکالین فسفاتاز (ALP)
- آلانین آمینوترانسفراز (ALT)
- آسپارتات آمینو ترانسفراز (AST)
- گاماگلوتامین ترانسفراز (GGT)
آنزیم کبدی آلکالین فسفاتاز
آلکالین فسفاتز (ALP) نوعی آنزیم است که در سراسر بدن یافت می شود. این آنزیم در دسته پروتئین ها قرار می گیرد و عملکردی مشابه کاتالیزگر دارد. اگرچه محققین دهه ها به بررسی آنزیم آلکالین فسفاتاز پرداخته اند، هنوز عملکرد دقیق این آنزیم را شناسایی نکرده اند.
با این حال، تحقیقات نشان می دهد آنزیم ALP در چندین فرایند مهم در بدن نقش دارد. آنزیم ALP علاوه بر کبد، در صفرا، استخوان ها، کلیه ها، روده ها و در زنان باردار، در جفت وجود دارد. عدم تعادل ALP در بدن منجر به آسیب بافت و اختلال در فرایندهای بدن می شود.
آنزیم کبدی اس جی پی تی
آنزیم کبدی (SGPT) آنزیمی است که به گروه آمینوترانسفراز (aminotransferase) تعلق دارد. این آنزیم کبدی همچنین با نام آلانین آمینوترانسفراز (ALT) هم شناخته می شود.
این آنزیم ها در کاتالیز واکنش های شیمیایی، که شامل انتقال یک گروه آمینو (مولکول اهداکننده) از یک آمینو اسید به مولکول دیگری (مولکول گیرنده) می شود، نقش دارند. معمولا آنزیم ALT کبدی درون سلول ها هستند و در جریان خون یافت نمی شوند؛ بنابراین تمرکز بالای آنزیم ALT در جریان خون نشان دهنده آسیب و زخم های کبدی است.
آنزیم کبدی بیلی روبین
آلکالین فسفاتز (ALP) نوعی آنزیم است که در سراسر بدن یافت می شود. ای بیلی روبین حاصل فرایند تجزیه سلول های قرمز است. زمانی که عمر گلبول های قرمز در بدن به اتمام می رسد، تجزیه می شوند و برای پالایش شدن در جریان خون وارد کبد می شوند. کبد بیلی روبین را به همراه سایر مواد زائد درون مایعی به نام صفرا ذخیره می کند. مایع صفرا از طریق روده ها در بدن وجود دارد. بیلی روبین علت اصلی رنگ زرد مایع صفرا محسوب می شود.
این آنزیم در دسته پروتئین ها قرار می گیرد و عملکردی مشابه کاتالیزگر دارد. اگرچه محققین دهه ها به بررسی آنزیم آلکالین فسفاتاز پرداخته اند، هنوز عملکرد دقیق این آنزیم را شناسایی نکرده اند. با این حال، تحقیقات نشان می دهد آنزیم ALP در چندین فرایند مهم در بدن نقش دارد.
آنزیم ALP علاوه بر کبد، در صفرا، استخوان ها، کلیه ها، روده ها و در زنان باردار، در جفت وجود دارد. عدم تعادل ALP در بدن منجر به آسیب بافت و اختلال در فرایندهای بدن می شود.
آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز
آنزیم AST یا (SGOT) در کلیه ها، قلب، عضلات، گلبول های قرمز، مغز و کبد وجود دارد. آنزیم AST در واکنش شیمیایی بین آمینو اسیدهای آسپارات و گلوتامات نقش کاتالیزگر را دارد. این آنزیم یکی از مهم ترین عوامل در متابولیسم یا سوخت و ساز آمینو اسیدها محسوب می شود. با آسیب دیدن سلول های کبدی، مقدار زیادی AST به جریان خون ترشح می شود.
آزمایش alt و ast کبدی چیست؟
آزمایش عملکرد کبد (liver function test) یا LFT برای اندازه گیری آنزیم های کبد در جریان خون انجام می شود. این آزمایش خون در درمانگاه ها و بیمارستان ها ارائه می شود. برای داشتن نتایج صحیح در این آزمایش خون باید ناشتا باشید. در اغلب موارد باید از 12 ساعت قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن خودداری کنید. در صورتی که دارو مصرف می کنید، با پزشک معالج درباره تاثیر داروها در آزمایش و در صورت نیاز قطع مصرف آنها قبل از آزمایش، مشورت کنید.
آنزیم کبدی بالا نشانه چیست؟
افزایش خفیف تا متوسط آنزیم های کبدی نشان دهنده وجود التهاب در کبد است. التهاب یکی از اولین نشانه های بیماری کبدی است و در صورتی که به مدت طولانی ادامه پیدا کند، می تواند به بیماری فیبروز منجر شود. در نتیجه ایجاد زخم های مکرر در بافت کبد، ترمیم آنها و تکرار این آسیب، بافت سالم کبد با اسکار جایگزین می شود.
مراحل تکامل فیبروز به این ترتیب است:
- مرحله 0: به معنی بافت سالم و بدون اسکار
- مرحله 1: اسکار خفیف
- مرحله 2: اسکار متوسط
- مرحله 3: اسکار شدید
- مرحله 4: بیماری شدید کبدی یا سیروز
آنزیم های کبدی ast و alt
آمینوترانسفرازها مواد شیمایی هستند که کبد برای ساختن گلیکوژن از آنها استفاده می کند. گلیکوژن شکل ذخیره شده گلوکز، قند مورد استفاده بدن برای تامین انرژی است. هر مقدار گلوکزی که بلافاصله تبدیل به انرژی نشود، به گلیکوژن تبدیل شده و در سلول های کبد ذخیره می شود. آنزیم ast در انواع بافت ها از جمله در کبد، مغز، پانکارس، قلب و کلیه ها یافت می شود. اگرچه بالا بودن میزان آنزیم ast نشان دهنده وجود آسیب بافت است، گاهی این آسیب به کبد ارتباطی ندارد.
بر خلاف آنزیم ast، ارگان اصلی برای تولید آنزیم alt، کبد است. بالا بودن آنزیم alt همیشه به معنی وجود بیماری خطرناک نیست و در برخی موارد نشان دهنده آسیب جزءی تا شدید کبدی است. در سایر موارد، عفونت و بیماری می تواند سبب افزایش موقت آنزیم alt در خون شود. اما بالا بودن این آنزیم در طولانی مدت نشان دهنده بیماری های کبدی است که در ادامه به آنها می پردازیم.
بالا بودن آنزیم ALT کبدی
بالا بودن آنزیم ALT در کبد می تواند ناشی از انواع بیماری های کبدی باشد. زمانی که کبد ملتهب شده یا آسیب دیده باشد، آنزیم ALT را به جریان خون ترشح می کند. رایج ترین علل بالا بودن آنزیم ALT عبارتند از:
- بیماری کبد چرب غیرالکلی
- مصرف داروهای مسکن از جمله استامینوفن
- داروهای تجویزی برای تنظیم کلسترول خون
- چاقی
- الکل
- هپاتیت A، B و C
- نارسایی قلبی
- اختلالات تیروئید
- بیماری سلیاک
- بیماری ارثی هموکروماتوز یا بیش آهنی
بالا بودن آنزیم AST کبدی
افزایش بیش از حد آنزیم AST نشان دهنده بیماری کبدی است. برخی از علل رایج بالا بودن این آنزیم عبارتند از: زخم کبدی (سیروز)، از بین رفتن بافت سالم کبد، حمله قلبی، آهن بیش از حد در بدن (هموکروماتوز)، التهاب کبد، عدم خونرسانی کافی به کبد (ایسکمی کبد)، سرطان کبد، مصرف الکل، التهاب پانکراس و بیماری مونونوکلئوز. علاوه بر اینها، آنزیم AST می تواند بعد از جراحی، تشنج و سوختگی شدید افزایش پیدا کند.
آنزیم کبدی نرمال چند است؟
مقدار طبیعی آنزیم ها در آزمایش خون به این ترتیب است:
- ALT: 7 تا 55 (U/L)
- AST: 8 تا 48 (U/L)
- ALP: 40 تا 129 (U/L)
- آلبومین (Albumin): 3.5 تا 5.0 (g/dL)
- پروتئین کل (Total protein): 6.3 تا 7.9 (g/dL)
- بیلی روبین (Bilirubin): 0.1 تا 1.2 (mg/dL)
- GGT: 8 تا 61 (U/L)
- LD: 122 تا 222 (U/L)
- PT (مدت زمان لخته شدن خون): 9.4 تا 12.5 ثانیه
آنزیم Alt نرمال
| گروه سنی | مقدار Alt نرمال |
|---|---|
| خردسالان (6-3 سال) | 10-30 U/L |
| کودکان و نوجوانان (18-6) | 10-40 U/L |
| بزرگسالان (60-18) | 10-40 U/L |
| بزرگسالان (>60) | 5-35 U/L |
آنزیم AST نرمال
| گروه سنی | مقدار AST نرمال |
|---|---|
| خردسالان (3-6 سال) | 50-15 U/L |
| کودکان (12-6 سال) | 50-10 U/L |
| نوجوانان (18-12 سال) | 40-10 U/L |
| زنان بزرگسال | 36-10 U/L |
| مردان بزرگسال | 20-14 U/L |
نسبت alt به ast
اگرچه بررسی هر یک از آنزیم های کبدی alt و ast به طور جداگانه برای تشخیص بیماری کبدی ضروری است، اما تنها عامل تعیین کننده نیست. نسبت آنزیم alt به ast هم اطلاعات مهمی درباره وضعیت کبد مشخص می کند. همچنین نشان می دهد بیماری حاد و کوتاه مدت است یا مزمن و بلند مدت.
زمانی که کبد دچار آسیب حاد شده باشد، مقدار آنزیم alt به طور ناگهانی افزایش پیدا می کند. از طرف دیگر، اگر بیماری کبدی به کندی در حال پیشرفت باشد، آسیب کبد به مرور روی سایر ارگان ها تاثیر می گذارد. با آسیب رسیدن به سایر ارگان ها، مقدار آنزیم ast افزایش می یابد. بیماری هپاتیت C با این شرایط همراه است. این بیماری منجر به آسیب دراز مدت به کبد می شود روی اندام های زیر تاثیر می گذارد:
- کلیه ها
- مغز
- چشم ها
- پوست
- مفاصل
نسبت ast به alt نشان دهنده چیست؟
نسبت AST/ALT از اهمیت بالایی برخودار است چراکه الگوی تکرارشونده در این نسبت ها بیماری کبدی را مشخص می کند. رایج ترین نسبت آنزیم های کبدی عبارت اند از :
- در صورتی که نسبت AST/ALT کمتر از 1 باشد (یعنی alt با اختلاف زیاد از ast بیشتر باشد)، فرد به بیماری کبد چرب غیرالکلی مبتلا است.
- نسبت AST/ALT برابر 1 (آنزیم های برابر) می تواند نشان دهنده هپاتیت ویروسی حاد یا مسمومیت کبدی ناشی از مصرف دارو باشد.
- نسبت AST/ALT کمتر از 1 (آنزیم ast بیشتر از آنزیم alt) نشان دهنده بیماری سیروز و بافت اسکار کبدی است.
- وقتی نسبت AST/ALT از 2:1 بیشتر باشد (آنزیم ast بیش از 2 برابر alt) به معنی وجود بیماری کبد چرب الکلی است.
برای پایین آمدن آنزیم کبد چه کنیم؟
روش های طبیعی مختلفی برای پایین آوردن آنزیم های کبدی وجود دارد که شامل تغییرات مهم در رژیم غذایی می شوند. اگرچه برای تکمیل فرایند درمان و جلوگیری از عوارض بیماری کبد چرب، دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم باید در کنار مصرف دارو انجام شود. در ادامه با روش های پایین آوردن آنزیم های کبدی آشنا می شوید.
مصرف قهوه
مصرف قهوه بدون شکر افزودنی فواید زیادی برای سلامت کبد دارد. تحقیقاتی در سال 2021 نشان می دهد مصرف مداوم قهوه با کاهش ریسک ابتلا به کبد چرب غیرالکلی همراه است. همچنین قهوه ریسک ابتلا و تشدید فیبروز را در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب کاهش می دهد. مصرف قهوه به خصوص برای تنظیم آنزیم ALT مفید است.
ورزش مستمر
ورزش کردن با بهبود متابولیسم، کاهش وزن و کنترل مقاومت به انسولین، به درمان بیماری کبد چرب کمک می کند. متخصصان توصیه می کنند در طول فرایند درمانی بیماری، یک برنامه ورزشی منظم را دنبال کنید. افزایش فعالیت فیزیکی ریسک ابتلا به سیروز کبدی در افراد مبتلا به کبد چرب را کاهش می دهد.
کنترل وزن
افراد مبتلا به چاقی بیشتر در معرض بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) قرار می گیرند. آمار نشان می دهد حدود 50% از افراد دارای اضافه وزن آنزیم های کبدی نامتعادل و مازاد هستند. در تحقیقاتی درباره تاثیر کاهش وزن روی آنزیم ALT کبدی دریافتند که کاهش وزن برای 66% از افراد با کاهش چشم گیر آنزیم کبدی همراه است.
افزایش فولیک اسید دریافتی
ریسک ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی برای افراد دارای کمبود فولات بیشتر است. تحقیقات ثابت کرده اند مصرف مکمل فولات اسید در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب، باعث کاهش آنزیم کبدی ALT می شود. غذاهای دارای فولات عبارتند از اسفناج، کبد، لوبیا چشم بلبلی، کلم بروکسل و مارچوبه.
رژیم غذایی سالم
برای داشتن کبد سالم، متخصصان توصیه می کنند از غذاهای فرآوری شده و سرشار از چربی، نمک و شکر پرهیز کنید. همچنین مصرف فیبر کافی و اضافه کردن منابع غلات کامل، میوه ها و سبزیجات فواید زیادی برای تنظیم آنزیم های کبدی دارد. استفاده بیشتر از پروتئین های گیاهی، غذاهای کم کالری، پتاسیم، ویتامین B6 و فولیک اسید، برخی از ویژگی های یک رژیم غذایی سالم برای کبد هستند.
کنترل کلسترول
هرچه میزان کلسترول کل خون بیشتر باشد، مقدار آنزیم های کبدی، از جمله آنزیم ALT، افزایش پیدا می کند. کلسترول بالا عامل اصلی بیماری کبد چرب غیرالکلی محسوب می شود. برخی از راه های کاهش کلسترول عبارتند از:
- وزرش مداوم
- کاهش مصرف گوشت
- پرهیز از چربی های مضر
- مصرف فیبر بیشتر
- مصرف اسیدهای چرب امگا3
داروها و مکمل ها
مصرف یا زیاده روی در مصرف برخی از داروها و مکمل ها می تواند به کبد آسیب بزند. تحقیقاتی درباره علت مسمومیت کبدی نشان می دهد حدود 20% این افراد به دلیل مصرف استروئید آنابولیک (anabolic steroids)، عصاره چای سبز و مکمل های ترکیبی دچار مسمومیت شده اند. علاوه بر اینها، بسیاری از داروهای رایج هم می توانند منجر به آسیب کبدی شوند. به همین دلیل قبل از مصرف هر داروی تجویزی، درباره سابقه بیماری کبدی خود با پزشک معالج مشورت کنید.
پرهیز از استعمال دخانیات، مصرف الکل و سموم محیطی
برخی از عادت های اساسی که از آسیب جدی به کبد جلوگیری می کنند عبارتند از:
- از مصرف الکل پرهیز کنید
- از استعمال سیگار پرهیز کنید
- تا حد امکان از مواد سمی شیمیایی استفاده نکنید
برای پایین آمدن آنزیم کبد چه بخوریم؟
برای پایین آمدن آنزیم های کبدی باید از غذاهای سرشار از نمک، چربی و شکر که تجزیه آنها برای کبد دشوارتر است، پرهیز کنید. علاوه بر ممنوعیت های غذایی، مصرف برخی از غذاها می تواند برای سلامت کبد و تنظیم آنزیم ها مفید باشد. در ادامه با این غذاها آشنا می شوید.
چای سبز
تحقیقاتی در سال 2020 نشان می دهد بین مصرف مداوم چای سبز و میزان پایین آنزیم های آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و اسپارتات آمینوترانسفراز (AST) رابطه مستقیم وجود دارد. البته باید توجه داشت در موارد نادر، چای سبز می تواند باعث افزایش آنزیم ها شود. تحقیقات نشان می دهد تاثیر چای سبز به وضعیت سلامتی افراد بستگی دارد. این چای برای افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی مفید است و در افراد غیرمبتلا منجر به افزایش آنزیم های کبد می شود.
سیر
سیر یکی از مفیدترین مواد غذایی برای سلامت کبد است. مصرف 800 میلی گرم پودر سیر در طول 15 هفته باعث بهبود چشم گیر ذخیره چربی و ریسک چندابتلایی در افراد مبتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی می شود. علاوه بر این، مصرف سیر در افراد سالم ریسک ابتلا به سرطان کبد را کاهش می دهد. سیر در تنظیم میزان آنزیم AST هم نقش دارد. اگرچه مقدار این آنزیم را کاهش می دهد، روی آنزیم ALT تاثیری نمی گذارد.
توت ها
بسیاری از توت ها از جمله بلوبری و تمشک سیاه، سرشار از آنتی اکسیدان هایی به نام پلی فنول ها هستند که از کبد در برابر بیماری ها محافظت می کند. طبق یافته های تحقیقات، بهبود فیبروز کبد، اختلالات کبد مرتبط با کهولت سن، کاهش وزن کبد و فعالیت آنزیم ها از فواید توت برای کبد به شمار می روند.
ماهی
مصرف ماهی و مکمل های روغن ماهی به کاهش عوارض بیماری کبد چرب غیرالکلی کمک می کند. تحقیقات نشان می دهد مصرف مکمل روغن ماهی ریسک ابتلا به سرطان کبد را کاهش می دهد. ماهی منبع غنی اسیدهای چرب امگا3 است که از چربی های مفید هستند و در کاهش التهاب موثراند. این چربی ها از تجمع بیش از حد چربی در کبد جلوگیری و میزان آنزیم های کبدی را تنظیم می کنند.
جو دوسر
مصرف جو دوسر به شکل اوتمیل یا در انواع وعده ها فواید زیادی برای بیماری کبد چرب و تنظیم آنزیم های کبدی دارد. جو دوسر سرشار از مواد مغذی مفید از جمله فیبر و آنتی اکسیدان ها است. فیبر برای کارکرد گوارش ضروری است و به کاهش وزن کمک می کند. آنتی اکسیدان ها با خواص ضدالتهابی، نقش مهمی در جلوگیری از عوارض بیماری کبد چرب دارند. مهم ترین عامل موثر در تنظیم آنزیم ها، وجود ترکیبی به نام بتاگلوکان است. تحقیقات نشان می دهد بتاگلوکان موجود در جو دوسر در کاهش آنزیم های AST، ALT و GLDH نقش دارد.
آنزیم کبدی بالا در کودکان
آنزیم های کبدی بالا در کودکان نشان دهنده آسیب یا التهاب کبدی است. در بیشتر موارد، کبد تا حدی تحت تاثیر ذخیره بیش از حد چربی قرار گرفته است. همچنین اختلالاتی از جمله کلسترول بالا و مقاومت به انسولین در کودکان می تواند به افزایش آنزیم های کبدی منجر شود. در برخی موارد افزایش آنزیم ها به دلیل نوعی عفونت ویروسی، به خصوص عفونت کبد یعنی بیماری هپاتیت A، B، C یا E اتفاق می افتد.
آنزیم های کبدی و کبد چرب
بالا بودن آنزیم های کبدی می تواند به دلیل بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) باشد. کبد چرب غیرالکلی در نتیجه تجمع بیش از حد چربی در کبد به وجود می آید. این بیماری در مراحل اولیه تکامل نشانه واضحی ندارد.
با پیشرفت بیماری کبد چرب، وضعیت وخیم تری به وجود می آید که استئاتوهپاتیت غیرالکلی نامیده می شود. کبد در این بیماری دچار التهاب و آسیب شدیدتری می شود که ریسک ابتلا به سیروز و زخم کبدی را افزایش می دهد. با انجام آزمایش کبد چرب می توان بیماری کبد چرب را تشخیص داد و از پیشرفت آن جلوگیری کرد.
آنزیم های کبدی و هپاتیت
هپاتیت A، B وC از علل بالا رفتن آنزیم های کبدی به شمار می روند. التهاب کبد در بیماری هپاتیت A (HAV) به شکل ورود آنزیم های ALT، AST و GGTP کبدی به جریان خون بروز می کند. هرچه آنزیم ها بیشتر باشند احتمال وجود آسیب کبدی بالاتر است. اگرچه در بیماری هپاتیت C، افزایش و کاهش آنزیم ALT رایج است و بالا بودن این آنزیم لزوما نشان دهنده بیماری هپاتیت C نیست.
آنزیم کبدی و استرس
استرس یکی از عوامل بالا رفتن آنزیم های کبد است. استرس و اضطراب با کاهش خونرسانی به کبد و ترشح هورمون کورتیزول می شوند. تحقیقات نشان می دهد کورتیزول می تواند به کبد آسیب بزند و منجر به بیماری کبد چرب غیرالکلی شود.
سخن پایانی
سلول های آسیب دیده یا ملتهب کبد، میزان بالاتری از مواد شیمیایی را به جریان خون ترشح می کنند. این مواد شیمیایی شامل آنزیم های کبدی می شود که برای تشخیص بیماری ها در آزمایش عملکرد کبد مورد بررسی قرار می گیرند.
رایج ترین علل میزان آنزیم ALT و AST غیرطبیعی عبارتند از بیماری استئاتوهپاتیت غیرالکلی، هپاتیت ویروسی مزمن، مصرف الکل و بیماری کبد چرب غیرالکلی. می توان با تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت فیزیکی، در کنار مصرف داروهای تجویزی، آنزیم های کبد را کاهش داد.
سوالات متداول
آیا بالا بودن آنزیم های کبدی خطرناک است؟
بالا بودن آنزیم های کبدی معمولا نشان دهنده یک بیماری جدی است. بروز بیماری های کبدی در دراز مدت اتفاق می افتد به همین دلیل نتیجه آزمایش کبد می تواند اولین نشانه وجود آسیب کبدی باشد.
برای درمان آنزیم های کبدی چه باید کرد؟
مهم ترین روش های طبیعی تنظیم آنزیم های کبد عبارتند از کاهش وزن، تغذیه مناسب و ورزش. در مواردی که بالا بودن آنزیم ها به دلیل بیماری هپاتیت یا کبد چرب پیشرفته باشد، باید از داروهای تجویزی استفاده کرد.
