کبد چرب از آن دسته بیماری هایی ست که می‌تواند مدت ها بدون علائم باقی بماند و در عین حال یک بیماری جدی و آسیب رسان است.
به همین دلیل تشخیص به موقع بیماری اهمیت بسیار زیادی دارد و از مشکلات بعدی و عوارض خطرناک آن پیشگیری می‌کند.
آزمایش کبد چرب یکی ازروش های تشخیصی این بیماری است و با هدف ارزیابی سلامت کبد، نوع و شدت کبد چرب انجام می‌شود.
در این مقاله به معرفی انواع آزمایش کبد چرب و جزئیات آن ها می‌پردازیم.
آزمایشات کبد چرب
آزمایشات کبد چرب شامل چند نوع آزمایش خون است که به آن ها آزمایش عملکرد کبد هم گفته می‌شود.
این آزمایش ها با اندازه گیری سطح پروتئین ها، آنزیم های کبدی و بیلی روبین خون به تعیین سطح سلامت کبد کمک کرده و می‌تواند روند پیشرفت یا درمان بیماری های کبدی را نیز نشان دهد.
تعدادی از این آزمایش ها اندازه گیری می‌کنند که کبد تا چه میزان عملکرد های منظم خود مثل تولید پروتئین و پاکسازی بیلی روبین و دیگر مواد زائد را انجام می‌دهد.
همچنین بعضی دیگر از آزمایشات کبد چرب، آنزیم هایی را که کبد در اثر آسیب و یا در پاسخ به یک بیماری آزاد می‌کند را اندازه گیری می‌کنند.
می‌توان گفت حدود ۱ تا ۹ درصد افرادی که علامت خاصی از بیماری نداشتند، هنگام غربالگری با ازمایشات کبد چرب، آنزیم های کبدی بالایی داشتند.
بالا بودن آنزیم های کبدی ممکن است کوتاه مدت بوده و پس از مدتی برطرف شود و یا می‌تواند نشان دهنده یک بیماری مزمن و حاد باشد.
آزمایش آنزیم کبدی
اولین گام در تشخیص کبد چرب و دیگر آسیب های کبدی، یک آزمایش خون ساده برای تعیین سطح آنزیم های کبدی در خون است.
در حالت عادی این آنزیم ها بیشتر در سلول های کبد وجود دارند اما زمانی که کبد به هر دلیلی آسیب ببیند و دچار مشکل شود، این آنزیم ها وارد جریان خون می‌شوند.
آزمایش آنزیم کبدی یکی از متداول ترین آزمایشاتی است که انجام می‌شود و هدف آن بررسی این موارد است:
- عفونت های کبدی مثل هپاتیت B و C
- عوارض جانبی بعضی از داروها که روی کبد تاثیر می‌گذارند مثل استاتین ها، آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد تشنج
- بیماری کبد چرب
همچنین اگر فردی دارای شرایط زیر باشد انجام آزمایش آنزیم کبدی توصیه می‌شود:
- علائم اختلال کبدی
- سابقه خانوادگی بیماری های کبدی
- داشتن شرایط پزشکی خاص مثل تری گلیسیرید بالا، فشار خون بالا، دیابت و کم خونی
- مشکلات کیسه صفرا
همچنین اگر فردی مبتلا به بیماری کبدی بوده و تحت درمان قرار گرفته باشد از آزمایش آنزیم کبدی برای نظارت بر روند درمان استفاده می‌شود.
اما کدام آنزیم های کبدی مورد آزمایش قرار می‌گیرند و هر کدام نشان دهنده چه چیزی است؟
آزمایش AST , ALT
آزمایش AST , ALT برای اندازه گیری آنزیم های کبدی به نام آمینوترانسفرازها انجام می‌شود.
این آنزیم ها حساس ترین و پرمصرف ترین آنزیم های کبد هستند و شامل آسپارتات آمینوترانسفراز یا AST و آلانین آمینوترانسفراز یا ALT است.
همچنین ALT به عنوان سرم گلوتامیک اگزالواستیک ترانس آمیناز هم شناخته می‌شود که در آزمایشات با نام SGPT دیده می‌شود.
آنزیم AST نیز با نام دیگر ترانس گلوتامیک پیروویک سرم یا SGOT شناخته می‌شود.
این آنزیم ها معمولا در سلول های کبدی و به میزان کمتر در سلول های ماهیچه ای وجود دارند و واکنش های شیمیایی را کاتالیزمی‌کنند.
زمانی که کبد دچار آسیب و بیماری می‌شود سلول های کبدی این آنزیم ها را به داخل خون می‌ریزند و در نتیجه سطح ALT وAST خون بالا می‌رود.
اگر در آزمایش ALT و AST سطح این آنزیم ها بالا باشد نشان دهنده وجود یک بیماری کبدی است.
یکی از شایع ترین علل افزایش خفیف تا متوسط این آنزیم های کبدی، کبد چرب است.
سطح طبیعی آزمایش ALT , AST
محدوده طبیعی ازمایش ALT و AST ممکن است با توجه به تکنیک ها و پروتکل های مورد استفاده در هر آزمایشگاه کمی متفاوت باشد.
مقدار AST طبیعی حدود ۵ تا ۴۰ واحد در هر لیتر سرم یا بخش مایع خون است و مقدار ALT هم حدود ۷ تا ۵۶ واحد در هر لیتر سرم است.
آزمایش ALP و GGT
آلکالین فسفاتاز یا ALP یکی دیگر از آنزیم هایی است که در کبد یافت می‌شود و برای تجزیه پروتئین ها اهمیت زیادی دارد.
سطح بالای این آنزیم در خون نشان می‌دهد که کبد دچار آسیب و بیماری شده است.
همچنین این آنزیم در استخوان ها نیز وجود دارد و می‌تواند نشان دهنده بیماری های مربوط به استخوان هم باشد.
آزمایش GGT سطح آنزیم گاما گلوتامیل ترانسفراز را نشان می‌دند که معمولا نشان دهنده آسیب های کبدی است اما یک آزمایش غیراختصاصی است و می‌تواند نشان دهنده بیماری های دیگر نیز باشد.
آزمایش PT و INR
آزمایش پروترومبین یا آزمایش INR,PT میزان سرعت تشکیل لخته خون در نمونه خون را اندازه گیری می‌کند.
این آزمایش برای تشخیص اختلالات خونی هم استفاده می‌شود و بالا بودن سطح آن به این معنی است که لخته شدن خون بیش از حد معمول زمان می‌برد.
اگر شخص داروی وارفارین مصرف نمی‌کند بالا بودن سطح PT خون نشان دهنده اختلال در انعقاد خون یا نشان دهنده مشکل کبدی است.
هنگامی که خونریزی اتفاق می‌افتد گروهی از پروتئین ها لخته هایی را به وجود می‌آورند که از دست دادن خون را متوقف می‌کند.
پروترومبین یکی از چند فاکتور ضروری برای انجام این فرآیند است که در کبد ساخته می‌شود.
محدوده نرمال آزمایش INR,PTر برای افرادی که داروهای رقیق کننده خون استفاده نمی‌کنند بین ۹/۰ تا ۱/۱ است و برای کسانی که وارفارین مصرف می‌کنند بین ۲ تا ۳.۵ است.
آزمایش آلبومین
آلبومین نوعی پروتئین است که توسط کبد ساخته می‌شود و وظیفه آن جلوگیری از نشت مایعات به خون است. همچنین ویتامین ها، آنزیم ها و هورمون های مختلف را در سراسر بدن حمل می‌کند.
زمانی که فرد علائم بیماری کبدی مثل ادرار تیره، خستگی، زردی پوست، خارش پوست، تهوع و اسهال داشته باشد پزشک آزمایش آلبومین را به همراه آزمایش آنزیم های کبدی تجویز می‌کند.
آزمایش آلبومین یک آزمایش خون است که سطح آلبومین خون را اندازه می‌گیرد و بخشی از آزمایشات عملکرد کبد است.
این آزمایش می‌تواند نشان دهد که کبد تا چه اندازه درست کار می‌کند و چه مشکلاتی دارد.
سطح نرمال این پروتئین در خون بین ۳.۵ تا ۵.۵ میلی گرم در دسی لیتر است و این محدوده ممکن است در آزمایشگاه های مختلف تغییرات کمی داشته باشد.
پایین بودن سطح آلبومین خون، بیماری های مربوط به کبد مثل هپاتیت، ویروس های کبد، التهاب کبد در اثر کبد چرب و ایجاد زخم در کبد بر اثر فیبروز کبدی را نشان می‌دهد.
سطح بالای آلبومین هم می‌تواند نشانه کم آبی بدن و یا مصرف بالای پروتئین باشد.
آزمایش بیلی روبین
یکی از بخش های مربوط به آزمایش کبد چرب، آزمایش بیلی روبین است.
بیلی روبین نوعی رنگدانه زرد رنگ است که در نتیجه تجزیه گلبول های قرمز خون به وجود می‌آید و یکی از مواد زائدی است که از کبد عبور کرده و در نهایت از بدن دفع می‌شود.
سطح پایین بیلی روبین در آزمایش معمولا نگران کننده نیست اما بالا بودن بیلی روبین می‌تواند نشان دهنده این باشد که کبد به درستی بیلی روبین را دفع نمی‌کند و دچار آسیب یا بیماری شده است.
سطح طبیعی آزمایش بیلی روبین ۱.۲ میلی گرم در دسی لیتر برای بزرگسالان و ۱ میلی گرم در دسی لیتر برای افراد زیر ۱۸ سال است.
این نتایج برای کودکان و زنان متفاوت است و همچنین ممکن است تحت تاثیر بعضی از داروها و یا فعالیت های سخت ورزشی تغییر کند.
کبد چرب در آزمایش خون
کبد چرب در آزمایش خون چگونه مشخص می‌شود؟ کبد چرب معمولا در مجموعه آزمایش های عملکرد کبد مشخص می‌شود.
در افراد مبتلا به کبد چرب، آنزیم ALT بالا می‌رود که نشان دهنده التهاب کبد و کبد چرب است.
اگر مقدار ALT در آزمایش خون بالا باشد پزشک چند آزمایش تکمیلی برای بررسی دیگر شرایط مربوط به کبد ، تجویز می‌کند.
زمانی که مقدار ALT به صورت خفیف بالا باشد، توصیه می‌شود آزمایش چند ماه بعد تکرار شود؛ در این مدت باید اصلاح سبک زندگی با ورزش و منظم رژیم غذایی سالم برای کبد چرب رعایت شود.
اگر آزمایش آنزیم کبدی طبیعی باشد اما علائم اختلال کبدی وجود داشته باشد معمولا از سونوگرافی کبد برای تشخیص بهتر استفاده می‌شود.
خواندن آزمایش کبد چرب
علامت اختصاری کبد چرب در آزمایش همان آنزیم های کبدی است. برای خواندن آزمایش کبد چرب به نتایج آزمایش های ALT و AST توجه داشته باشید.
بالا بودن مقدار این آنزیم ها نسبت به رنج معمول آزمایشگاه نشان دهنده وجود التهاب در کبد و بیماری کبد چرب است، همچنین نتایجPT، بیلی روبین و آلبومین هم باید درنظر گرفته شود.
درباره محدوده طبیعی هر یک از این آزمایش ها در مطالب بالا به صورت مفصل توضیح داده شد.
با این حال در مواردی ممکن است با وجود بیماری کبد چرب نتایج آزمایشات طبیعی باشد و پزشکان از روش های تصویربرداری برای تشخیص قطعی استفاده کنند.
تشخیص کبد چرب با آزمایش خون یا سونوگرافی؟
شاید این سوال برای عده ای پیش آمده باشد که تشخیص کبد چرب با آزمایش خون یا سونوگرافی؟
همان طور که گفتیم گاهی کبد چرب در آزمایش خون مشخص نمی‌شود و بیشتر موارد تنها با انجام سونوگرافی قابل تشخیص است.
سونوگرافی می‌تواند نشانه هایی از وجود چربی در کبد، التهاب و تورم و بافت اسکار ناشی از فیبروز و سیروز کبدی را نشان دهد.
همچنین وجود توده یا بافت های غیر طبیعی روی کبد، جریان خون و سفتی بافت کبد هم با سونوگرافی قابل تشخیص است.
سونوگرافی کبد چرب را از روی تغییر رنگ و شکل بافت کبد تشخیص می‌دهد و روشی مطمئن است.
برای مشکلات و بیماری های جدی تر کبد معمولا بعد از سونوگرافی انجام MRI و یا نمونه برداری از کبد هم توصیه می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت سونوگرافی مکمل آزمایش کبد چرب است و می‌تواند برای رسیدن به تشخیص بهتر کمک کننده باشد.
تشخیص کبد چرب در منزل
آیا تشخیص کبد چرب در منزل ممکن است؟ تنها راه تشخیص کبد چرب در منزل و تست کبد چرب در خانه توجه به علائم و نشانه های این بیماری است.
اگرچه ممکن است کبد چرب تا رسیدن به مراحل شدید علائم خاصی را نشان ندهد اما در بعضی موارد علائم خفیفی قابل مشاهده است که باید جدی گرفته شود.
با توجه به اهمیت و جدی بودن کبد چرب، اگر فردی احساس می‌کند که دچار اختلال در کبد است باید به پزشک مراجعه کرده و آزمایشات لازم همچنین سونوگرافی برای تشخیص دقیق بیماری انجام دهد.
سخن پایانی
از آن جایی که بیماری کبد چرب در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به بیماری های جدی و خطرناک کبدی شود، انجام آزمایش کبد چرب اهمیت بسیار زیادی دارد.
این آزمایشات با تعیین سطح آنزیم های کبدی، پروتئین های مهم خون مثل آلبومین و همچنین مواد زائد خون مثل بیلی روبین، به تشخیص بیماری ها و مشکلات کبدی کمک می‌کنند.
علاوه بر آزمایش کبد چرب، انجام روش های تصویربرداری مثل سونوگرافی هم در تشخیص بهتر و دقیق تر بیماری کمک کننده است.
سوالات متداول
اولین راه برای تشخیص کبد چرب چیست؟
انجام آزمایشات کبد چرب اولین قدم در تشخیص بیماری های کبدی است و آزمایش آنزیم های کبدی مهم ترین بخش این ازمایشات است.
برای انجام آزمایش کبد چرب چه شرایطی لازم است؟
بعضی از داروها و مواد غذایی ممکن است روی نتیجه آزمایش تاثیر داشته باشند که پزشک از شما می‌خواهد قبل از آزمایش آن ها را استفاده نکنید.
همچنین شاید از شما خواسته شود تا چند ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید.
آیا تنها انجام آزمایش کبد چرب برای تشخیص بیماری کافی است؟
انجام آزمایش کبد چرب گاهی نمی‌تواند برای تشخیص این بیماری کافی باشد و ممکن است به بررسی های بیشتر مثل انجام سونوگرافی نیاز باشد.
این کار به تکمیل نتایج و تشخیص بیماری کمک می‌کند.
علاوه بر آزمایش و سونوگرافی چه مواردی به تشخیص کبد چرب کمک می‌کند؟
پزشک قبل از انجام معاینات بالینی، آزمایش و سونوگرافی سابقه پزشکی شما، بیماری هایی که داشته اید، داروهای مصرفی و همچنین نوع سبک زندگی شما را بررسی می‌کند.