رژیم های کاهش وزن مناسب افراد دیابتی کدامند؟

چگونه می توان وزن ایده آل را تشخیص داد؟

به کارگیری روش های کاهش وزن در افراد دیابتی مستلزم آگاهی از وزن سالم و روش های تشخیص آن است. برای این منظور می توان از شاخص توده بدنی (BMI) و اندازه دور کمر کمک گرفت.

در روش BMI از قد و وزن برای تشخیص وزن سالم استفاده می شود اما به دلیل این که دور کمر در نظر گرفته نمی شود، پس از محاسبه BMI، دور کمر نیز باید مد نظر قرار گیرد تا محاسبات انجام شده نماینده بهتری برای وزن سالم باشد.

کاهش وزن و دیابت نوع 2

آمارها نشان می دهد بیش از 85 درصد از افرادی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند، دچار اضافه وزن یا چاقی هستند. علاوه بر این چاقی، میزان ابتلا به این نوع دیابت را افزایش می دهد. بنابراین برای کاهش عوارض ناشی از دیابت و همچنین کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 لازم است نسبت به کاهش وزن توجه ویژه ای داشته باشیم.

زمانی که میزان چربی بدن افزایش می یابد، با بالا رفتن ترشح مواد شیمیایی التهابی به نام آدیپوکین ها، میزان حساسیت به انسولین کاهش می یابد. مقاومت به انسولین یکی از عوامل مهم ابتلا به دیابت نوع 2 است و ادامه این روند می تواند با افزایش فشار وارده به لوزالمعده موجب کاهش تولید انسولین شود. در موارد شدیدتر این وضعیت می تواند فرد را نیازمند انسولین درمانی نماید.

کاهش وزن در افراد دیابتی می تواند ضمن بهبود حساسیت به انسولین، مدیریت دیابت را آسانتر کند. یک مطالعه، کاهش وزن به میزان 5 درصد را با بهبود 15 درصدی حساسیت به انسولین مرتبط دانسته است.

مطالعه دیگر که بر روی افراد بزرگسال دارای اضافه وزن و چاقی انجام شد نیز نشان داد، به ازای کاهش هر 10 پوند از وزن بدن (هر پوند معادل 4 کیلو و536 گرم) هموگلوبین A1c به میزان 0.81 درصد کاهش می یابد.

بخوانید : BMI تنها یک فرمول ساده نیست!!!

کاهش وزن و دیابت نوع 1

افراد مبتلا به دیابت نوع 1 بیشتر از افراد غیردیابتی در معرض چاقی قرار دارند. بنابراین تصور این که همه دیابتی های نوع 1 لاغر هستند یک باور غلط است. مصرف انسولین و نوع رژیم غذایی در این بیماران می تواند دو عامل مهم برای افزایش وزن باشد.

کاهش وزن در افراد دیابتی نوع 1 نیز به اندازه کنترل چاقی و اضافه وزن در دیابت نوع 2، مفید است. با وجود این که بیشتر تحقیقات بر کاهش وزن و دیابت نوع 2 متمرکز بوده اند، مطالعات نشان می دهند برای کاهش وزن در دیابت نوع 1 نیز می توان از روش های مشابه استفاده نمود.

رژیم های کاهش وزن در دیابت

راه های زیادی برای کاهش وزن وجود دارند که به کارگیری برخی از آن ها برای بیماران دیابتی بهتر از بقیه است. به طور مثال اصلاح رژیم غذایی می تواند تاثیر زیادی در کنترل وزن و بهبود مدیریت دیابت داشته باشد.

هدف رژیم های کاهش وزن سالم، تغییر الگوی تغذیه فرد برای کاهش کالری دریافتی است. ضمن این که تمام نیازهای بدن مورد توجه قرار می گیرد. آنچه مهم است پایبندی به این رژیم در درازمدت و ایمن بودن آن هاست.

در این بخش به رژیم های کاهش وزن مناسب افراد دیابتی می پردازیم:

1. رژیم های کم کربوهیدرات و دیابت

رژیم غذایی کم کربوهیدرات بر کاهش مصرف غذاهای نشاسته ای مانند انواع شیرینی جات، غلات، نان و پاستا و محدودیت مصرف قند تمرکز دارد. زمانی که میزان کالری دریافتی روزانه فرد از مصرف کربوهیدرات ها به کمتر از 45 درصد کاهش یابد، در واقع آن رژیم کم کربوهیدرات تلقی می شود.

در بعضی موارد ممکن است فرد استراتژی سختگیرانه ای اتخاذ کند و میزان مصرف روزانه کربوهیدرات را به 30 درصد یا کمتر از این مقدار نیز محدود نماید. به طور مثال در یک رژیم غذایی با 2000 کالری تنها 150 گرم کربوهیدرات مصرف نماید.

مطالعات ثابت کرده اند رژیم های کم کربوهیدرات در کاهش وزن مفید هستند. علاوه بر این پیروی از این رژیم در مقایسه با رژیم های کربوهیدرات بالا، موجب کاهش 0.34 درصدی سطح هموگلوبین A1c  در طی 3 و 6 ماه بعد می شود. همچنین این نوع الگوی تغذیه منجر به مدیریت بهتر قند خون در افراد بزرگسالی می شود که دچار چاقی و اضافه وزن هستند.

در حالت کلی این نوع رژیم های غذایی به دلیل محدود کردن یا حذف غذاهایی که موجب بالا رفتن قند خون می شود، برای کنترل قند خون به ویژه در دیابت نوع 1 مفید است.

بخوانید: نکاتی که باید قبل از شروع رژیم کتوژنیک بدانید

آنچه در پیروی از رژیم های کم کربوهیدرات باید مورد توجه قرار گیرد، کاهش متعادل مصرف کربوهیدرات است. زیرا محدود کردن غیراصولی کربوهیدرات در افراد وابسته به انسولین می تواند موجب هیپوگلیسمی یا قند خون بسیار پایین شود که ممکن است برای افراد دیابتی عوارض خطرناکی به همراه داشته باشد.

بنابراین به دلیل حساسیت کاهش وزن در افراد دیابتی بهتر است کاهش مصرف کربوهیدرات به خصوص در افرادی که انسولین مصرف می کنند با نظارت و مشورت پزشک شروع و ادامه یابد.

2. رژیم های کم چرب و دیابت

معمولاً زمانی که کمتر از 30 درصد از کالری دریافتی روزانه از چربی ها تامین شود، آن الگوی تغذیه به عنوان رژیم کم چرب در نظر گرفته می شود. مطالعات پیروی از رژیم های کم چرب را همانند رژیم های کم کربوهیدرات در کاهش وزن طولانی مدت و مدیریت قند خون موثر دانسته اند.

حذف یا محدود کردن مصرف غذاهای سرخ شده و فوق فرآوری شده، شیرینی جات، کره، پنیر و گوشت پرچرب طی یک رژیم کم چرب باعث  کاهش وزن در افراد دیابتی خواهد شد.

3. رژیم های گیاهخواری و دیابت

بررسی انجام شده در سال 2019 نشان می دهد، رژیم های گیاهخواری به ویژه وگان احتمالاً در کاهش وزن، کاهش قند خون ناشتا و دور کمر موثر است. در حالی که این نوع رژیم های غذایی می توانند از جمله رژیم های کاهش وزن مناسب افراد دیابتی باشند اما مهم است که برای تامین مواد مغذی حیاتی با دقت برنامه ریزی شوند. به عنوان مثال ممکن است به دلیل محدودیت در مصرف برخی مواد غذایی نیاز به دریافت مواد مغذی از طریق مکمل ها داشته باشید، از جمله:

• کلسیم: یکی از معمولترین منابع کلسیم که در اغلب رژیم های غذایی مورد استفاده قرار می گیرد، لبنیات است. با این حال آن دسته از گیاهخوارانی که از لبنیات پرهیز می کنند می توانند از کلم بروکلی، کلم پیچ و شیر سویای غنی شده برای تامین کلسیم مورد نیاز بدن و سلامت استخوان های خود استفاده کنند. در صورت نیاز نیز مصرف مکمل توسط متخصص تغذیه تجویز می شود.
• ید: غذاهای دریایی در تامین ید مورد نیاز بدن نقش مهمی دارند اما گیاهخوارانی که این دسته محصولات حیوانی را در رژیم غذایی خود محدود یا حذف می کنند ممکن است در تامین ید با مشکل مواجه شوند. نمک یددار می تواند در این زمینه مفید باشد. در مورد مصرف مکمل ید نیز باید با پزشک متخصص مشورت شود. زیرا مصرف بیش از حد آن ممکن است موجب آسیب به تیروئید شود.
• ویتامین B12: این نوع ویتامین تنها در محصولات حیوانی وجود دارد و پیروی از رژیم های گیاهخواری به ویژه وگان می تواند کاهش وزن در افراد دیابتی را با کمبود ویتامین B12 همراه نماید. اگر چه برخی غلات صبحانه غنی شده ممکن است دارای این ماده مغذی باشند اما در بیشتر موارد برای تامین ویتامین B12 نیاز به مصرف مکمل می باشد.
• زینک: محصولات حیوانی با پروتئین بالا به عنوان منابع اصلی روی معرفی می شوند. روی همچنین در لوبیا، غلات کامل و عدس نیز وجود دارد. با این حال در صورت عدم تامین این ماده معدنی از طریق رژیم گیاهخواری باید به اجبار زیر نظر متخصص تغذیه از مکمل آن استفاده نمود.

4. رژیم غذایی مدیترانه ای و دیابت

رژیم مدیترانه ای که اغلب در بین مردم کشورهایی مانند یونان، ایتالیا و مراکش رواج دارد از غذاهای سنتی مدیترانه الهام گرفته شده است. این رژیم سرشار از اسید چربی به نام اسید اولئیک است که در روغن ها و چربی های گیاهی و حیوانی یافت می شود.

بررسی های انجام شده بر روی رژیم غذایی مدیترانه ای در سال 2020 نشان می دهد، ممکن است این رژیم در کاهش وزن، کاهش سطح قند خون ناشتا و همچنین کاهش خطر اختلال متابولیک تاثیر مثبتی داشته باشد.

مواد غذایی که در رژیم غذایی مدیترانه ای برای کاهش وزن در افراد دیابتی می تواند مورد استفاده قرار گیرد به شرح زیر است:

• پروتئین: ماهی های چرب مانند ماهی آزاد، مرغ و تخم مرغ. البته گوشت قرمز بدون چربی نیز به میزان کم مصرف می شود.
• محصولات غذایی گیاهی : میوه ها و سبزیجات، آجیل و دانه ها
• چربی های گیاهی سالم: روغن زیتون و مغزها

5. رژیم غذایی پالئو و دیابت

افرادی که از رژیم پالئو پیروی می کنند معتقدند تغییر الگوی تغذیه نیاکان به الگوی غذایی امروزی عامل بسیاری از بیماری هاست. تمرکز این رژیم بر غذاهایی است که اجداد ما با شکار و جمع آوری آن ها را به دست می آوردند.

مطالعه کوچک و کوتاه مدتی که در سال 2017 بر روی رژیم پالئو انجام شد نشان داد که ممکن است پیروی از این رژیم موجب بهبود حساسیت به انسولین و کنترل بهتر قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 شود.

با این حال افراد دیابتی که مشکلات کلیوی دارند نمی توانند از این رژیم استفاده کنند. البته انجمن دیابت آمریکا اعلام کرده است که مطالعات انجام شده در مورد این رژیم اندک است و نتایج آن ها نیز متفاوت است. بنابراین به طور قطع نمی توان این رژیم را برای کاهش وزن در افراد دیابتی ایمن دانست.

6. رژیم غذایی DASH و دیابت

رژیم غذایی DASH در ابتدا با هدف پیشگیری یا کمک به درمان فشار خون بالا ایجاد شد، اما ممکن است برای کاهش وزن نیز مفید باشد. این رژیم بر مصرف غذاهای کم کلسترول و کاهش چربی اشباع تمرکز دارد. میوه، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین بدون چربی، چربی های گیاهی سالم و لبنیات کم چرب نمونه های عمده مواد غذایی مورد استفاده در این رژیم هستند.

همچنین مصرف قند و نمک در این رژیم کاهش می یابد. به این ترتیب این رژیم علاوه بر تاثیر بر کنترل فشار خون، می تواند برای بیماران دیابتی نیز مفید باشد.

در صورتی که این رژیم برای کاهش وزن در افراد دیابتی مورد استفاده قرار می گیرد، بایستی شناخت کافی نسبت به ساختار رژیم را کسب شود و برنامه غذایی مطابق با نیاز کاهش وزن فرد اصلاح گردد. البته این امر نیازمند مشورت با یک متخصص تغذیه می باشد.